Thú chơi Tết "độc nhất vô nhị" của vua chúa thời Nguyễn

Từ những thú chơi có 1-0-2…

Thời xưa, vào mỗi dịp Tết đến, nếu như người dân thường tổ chức những trò chơi như đấu cờ người, đấu vật… thì vua chúa lại có những cách giải trí hết sức riêng biệt.

Đầu tiên phải kể tới đó là trò chơi Đầu hồ. Đây là trò chơi có xuất phát từ Trung Quốc, có từ đời nhà Chu (1122 - 249 TCN) và được mệnh danh là trò chơi có nguồn gốc lâu đời, tồn tại dài nhất trong lịch sử Trung Hoa. Trong tiếng Hán, “đầu” nghĩa là là ném vào, còn “hồ” là cái bình. “Đầu hồ” phần lớn chỉ phổ biến ở tầng lớp vua, chúa, quan lại và giới thượng lưu xưa.

Mô tả cách chơi "Đầu hồ" trong tranh dân gian Trung Quốc.

Để chơi được “Đầu hồ”, cần chuẩn bị một bó 12 que (gọi là thẻ - tượng trưng cho 12 tháng trong năm) vót từ loại gỗ chắc nhưng dẻo, dài cỡ 0,68m. Thứ hai, đó là một chiếc bình không đáy có dáng như nậm đựng rượu, làm bằng đồng, sứ hay gỗ.

Bình được đặt lên một đế nhỏ có trống nhỏ bên trong. Cuối cùng, ở giữa chiếc bình và vị trí đứng người ta đặt một miếng gỗ rộng 25cm, dài 40cm và cao khoảng 5cm, gọi là con ngựa hay con cóc.

Di vật những chiếc bình dùng để chơi "Đầu hồ" còn sót lại cho tới ngày nay.

Khi chơi, vua chúa và quan lại đứng ở vạch cách bình khoảng 2,5m. Sau đó, vua ném thẻ gỗ về phía trước, sao cho thẻ gỗ đập vào con cóc rồi nảy lên rơi vào miệng bình. Nếu thẻ rơi trúng bình sẽ gõ vào trống nhỏ đặt dưới đế, phát ra tiếng “binh! binh!” báo hiệu thắng lợi.

Cách chơi "Đầu hồ" dưới triều Nguyễn.

Tương truyền rằng, thời nhà Nguyễn, cứ sau những buổi yến tiệc trong dịp Tết, vua và các quan thường chơi trò chơi này. Trong số các triều vua, Tự Đức và Bảo Đại là hai nhà vua chơi trò này giỏi nhất.

Tái hiện trò chơi "Đầu hồ" thời hiện đại.

Trò chơi tiếp theo cũng được các vua nhà Nguyễn ưa chuộng chơi Tết đó là “Họa ngự thi”. Theo đó, hàng năm, cứ tới gần Giao thừa, vua lại chọn 4 vị quan trong triều để chơi trò này.

Các quan phải đứng đợi trước cửa nhà mình, khi nghe có tiếng ngựa hí, lục lạc kêu của kỵ mã do vua phái tới thì lập tức mặc áo mão để tiếp lệnh vua. Kỵ mã dâng tráp lên cho quan, trong đó có một bài ngự thi (thơ của vua).

Quan nhận thơ vua xong phải ngay lập tức vào vẽ lại bằng giấy Hoa tiên. Viên kỵ mã giao xong thơ cho người đầu tiên thì tiếp tục phi ngựa đi giao cho 3 vị quan còn lại. Giao thơ cho quan cuối cùng xong, kỵ mã quay lại nhận bài họa của quan đầu tiên và cứ thế cho tới khi nhận hết 4 bức của 4 quan.

Vua Tự Đức (1829 - 1883) - ông hoàng nổi tiếng rất ưa thích trò "Họa ngự thi".

Vua sẽ đợi trong cung để nhận 4 bài thi này, tự mình kiểm duyệt lại. Sau đó, tới ngày đầu năm mới, vua Nguyễn cho cận thần công bố trước văn võ bá quan. Lúc ấy, đích thân vua sẽ làm giám khảo, chấm xem bài phụng hoa nào hay nhất và ban thưởng.

"Họa ngự thi" bao giờ cũng có 4 thí sinh là 4 quan đại thần trong triều đình.

Bức phụng họa đẹp nhất sẽ được đích thân vua khen ngợi và trao thưởng.

Bên cạnh những trò chơi truyền thống mang đậm tính chất phong kiến xưa, một số vua nhà Nguyễn, điển hình là vua Bảo Đại (1913 -1997) lại có những thú chơi Tết ta rất “Tây”.

Theo lời kể của bà Trần Thị Vui - một cung nữ dưới thời Bảo Đại, sáng mồng 1 Tết, vua cùng Nam Phương Hoàng Hậu sẽ tới cung Diên Thọ thăm và chúc Tết Hoàng thái hậu Đức Từ Cung để tỏ lòng hiếu thảo. Tại đây, vua sẽ nghe nhạc trữ tình phương Tây, đánh cờ Domino làm cho không khí thêm vui nhộn, phấn chấn.

Tết của vua Bảo Đại bắt đầu với việc đi thăm và chúc thọ mẹ tại cung Diên Thọ.

Xong xuôi đâu đó, chiều mùng 1 Tết và ngày mồng 2, vua đi ô tô xuống Dạ Lê để đánh golf cùng những người bạn nước ngoài tại sân golf ông cho xây dựng sau khi du học từ Pháp về. Ngoài ra, vua Bảo Đại còn chơi quần vợt trong sân được xây riêng tại Hoàng thành, biểu diễn Jet ski (chơi motor nước) trên sông Hương ngay trong những ngày Tết Nguyên Đán.

Ngay cả trong những ngày Tết, vua Bảo Đại vẫn duy trì thói quen chơi thể thao của mình.

… tới những nghi lễ đón Tết đặc trưng…

Bên cạnh những trò chơi, thú vui đón Tết, các vua Nguyễn cũng không quên vai trò của một "thiên tử" trị vì thần dân. Bằng chứng là những nghi lễ đón Tết trong cung luôn được chú trọng và tổ chức tuyệt đối trang nghiêm.

Ngay từ mồng 1 tháng Chạp âm lịch, vua Nguyễn đã cho tổ chức lễ Ban sóc, tức việc phân phát lịch của nhà vua cho bá quan và hoàng thân quốc thích. Tiếp đó là lễ Phất thức (quét dọn, lau chùi). Trong lễ này, vua cho người lau chùi, dọn dẹp các ấn ngọc, kim sách trong điện Cần Chánh - nơi đựng tráp báu của quốc gia.

Tới ngày 30 Tết, Khâm Thiên Giám chọn giờ lành để bộ Lễ dựng cây nêu. Cây nêu của vua được dựng lên thì các dinh thự, chùa chiền mới được dựng lên theo. Từ năm 1786, vua Tự Đức quy định cứ tới giờ Thìn (8-10 giờ sáng) ngày cuối năm, tất cả cây nêu sẽ được dựng lên khắp kinh thành.

Lễ tế Nam Giao - một trong những lễ tế quan trọng vào dịp đầu xuân của các vua Nguyễn.

Sáng mồng 1 Tết, tất cả bá quan văn võ tề tựu trước sân điện Thái Hòa chúc mừng vua. Tại các miếu thờ, trong vòng 4 ngày, vua đều cho cúng tế, thắp hương nghi ngút, thậm chí mỗi lần cúng phải có 32 món ăn riêng do sở Lý Thiện đích thân nấu.

Ngoài những nghi lễ trong cung, mỗi dịp Tết đến, các vua thời nhà Nguyễn cũng ra phía Bắc ngoài Hoàng Thành để làm lễ Tịch Điền. Trong lễ này, vua cùng các hoàng thân đích thân cày ruộng để làm gương khuyến khích người dân trong nước siêng năng đồng áng.

Hình ảnh mô phỏng lễ Tịch Điền triều Nguyễn.

* Bài viết sử dụng tư liệu tham khảo từ các nguồn: Vietsciences, HUSC, Wikipedia...

Theo Pháp Luật Xã Hội