Danh mục

“Góc khuất” trong cuộc đời lẫy lừng của bà Nguyên phi “hai lần buông rèm nhiếp chính”

Thứ hai, 12/11/2012 10:50

Là một phụ nữ sáng danh trong lịch sử nước nhà, Nguyên phi Ỷ Lan, ngoài tài trị quốc, an dân bà còn có công việc chống xâm lược, chấn hưng Phật giáo.

Truyền kỳ về “cô gái đứng tựa gốc lan”

Cho đến nay, tên thật của bà cũng chưa được xác định rõ. Có sách ghi là Lê Thị Yến, có sách chép là Lê Thị Yến Loan, hay Lê Thị Mệnh… Sách “Đại Việt sử ký toàn thư” cũng chỉ ghi các tên hiệu “Ỷ Lan phu nhân”, “thần phi”, “Nguyên phi” và “Hoàng thái hậu”, trong đó có đoạn: “…Vua (tức Lý Thái Tông) tuổi lớn,40 chưa có con trai, sai chi hậu nội nhân là Nguyễn Bông làm lễ cầu tự ở chùa Thánh Chúa, đến sau Ỷ Lan phu nhân có mang, sinh thái tử Càn Đức, tức Nhân Tông (Tục truyền rằng vua cúng khấn cầu tự chưa thấy hiệu nghiệm, mới đi chơi khắp các chùa quán. Xe vua đi đến đâu, con trai, con gái đổ xô đến xem không ngớt, duy chỉ có một người con gái hái dâu cứ đứng tựa trong bụi cỏ lan. Vua trông thấy, cho đưa vào cung, được vua yêu, phong làm Ỷ Lan phu nhân…)”.

Chính sử chỉ ghi có vậy, xong truyền kỳ về cô gái hái dâu (hay cắt cỏ) vào cung vua Lý được dân gian thêu dệt khá sinh động:

Một sớm mùa xuân vua về viếng thăm chùa Dâu (tổng Dương Quang, phủ Thuận Thành), dân làng mở hội nghênh giá. Thánh Tông hoàng đế cùng hòa vào dân chúng trong hội làng đông vui. Trai gái, già trẻ các làng đều ra rước vua. Đoàn xa giá của vua đi đến đâu, các làng lân cận nô nức, đổ xô về phía ấy. Duy chỉ cô thôn nữ xinh đẹp của làng Sủi vẫn điềm nhiên hái dâu, xem việc ngự giá của vua không có quan hệ gì đến mình. Lý Thánh Tông thấy làm lạ, bèn cho đòi người con gái có vẻ “kiêu căng” đang đứng bên lương dâu kề gốc lan ấy đến trước kiệu rồng để hỏi. Cô gái ung dung nhẹ nhàng đến quỳ tâu: “Thiếp là con nhà nghèo hèn, phải làm lụng đầu tắt mặt tối, phụng dưỡng cha mẹ, có đâu dám mong đi xem rước và nhìn mặt Rồng”.


Bà Triệu và Nguyên phi Ỷ Lan - Ảnh Internet

Vua thấy cô gái ăn mặc quê mùa, nhưng cử chỉ đoan trang, lời nói dịu dàng, đối đáp phân minh, lễ nghĩa khác hẳn những người con gái mà vua đã từng gặp. Yêu vì sắc, trọng vì nết nên vua cho cô gái theo long giá về kinh đô. Cô thôn nữ được đón về cung vua ấy là Yến cô nương xinh đẹp, nết na của làng Siêu Loại (Sủi). Nhờ “thong minh vốn sẵn tính trời”, được học tập, trau giồi, Yến cô nương đã trở thành một cung phi “nổi danh tài sắc một thời”, kinh sử làu thông, văn chương uyên bác. Lý Thánh Tông đem lòng yêu mến, sau khi nàng sinh Thái tử Càn Đức thì được phong làm Ỷ Lan phu nhân, đánh dấu kỷ niệm về người con gái “đứng tựa gốc lan” năm nào.

Bình tán về sự kiện này, hậu thế có ngươi cho rằng việc Yến cô nương đứng riêng ra một chỗ chẳng phải điểm nhiên, hay thờ ơ gì, mà chỉ cốt để nhà vua chú ý tới mình nhiều hơn. Còn việc cô đang “hái dâu”, hay “cắt cỏ” gì đó, thì cũng là để nhấn mạnh về nguồn gốc dân giã, hay lam hay làm như cô Tấm trong cổ tích mà thôi (!)

Hai lần buông rèm nhiếp chính

Tháng 2 năm Kỷ Dậu (1069), vua Lý Thánh Tông thân chinh đi đánh Chiêm Thành. Trước khi đi, nhà vua tin cậy trao quyền điều khiển chính sự ở triều đình cho Ỷ Lan nguyên phi. “Trận này, vua đánh Chiêm Thành mãi không được, đem quân về đến Châu Cư Liên (Tiên Lữ, Hưng Yên), nghe tin Nguyên phi giúp việc nội trị, lòng dân cảm hóa vui vẻ, trong cõi yên tĩnh, tôn sùng Phật giáo, nhân dân gọi bà là Quan Âm, vua nói: “Nguyên phi là đàn bà còn làm được như thế, ta là đàn ông thì được việc gì!”. Lần đi đánh nữa, lần này đánh được”.

Năm Nhâm Tý (1072) tháng riêng mùa xuân, Lý Thánh Tông mất, Hoàng thái tử Càn Đức lên ngôi, tức vua Lý Nhân Tông. Khi ấy vua mới lên 7, “tôn mẹ là Ỷ Lan nguyên phi lên làm Linh Nhân hoàng thái phi; mẹ đích là hoàng hậu Thượng Dương Dương thị làm hoàng thái hậu, buông rèm cùng nghe chính sự, thái sư Lý Đạo Thành giúp đỡ công việc”. “Để chấn hưng văn hóa, Linh Nhân Hoàng thái hậu đã cho xây Quốc Tử Giám vào năm 1076 và mở khoa thi Nho học đầu tiên để chọn người hiền tài vào năm 1075.

Trước họa quân Tống kéo sang xâm lược, vua Lý Nhân Tông lúc ấy chưa quá 10 tuổi, Ỷ Lan đã bỏ qua hiềm khích cũ, điều Lý Đại Thành đang chấn ải Nghệ An về trao lại chức Thái sư, cùng ông lo việc binh lương chuyển ra tiền tuyến. Chiến thắng vang dội trên dòng sông Như Nguyệt (1076) đã buộc nhà Tống phải công nhận Đại Việt là một quốc gia độc lập năm 1077, ngoài tài cầm quân của vị anh hùng kiệt xuất Thái úy Lý Thường Kiệt, thì không thể không kể đến công lao to lớn của Hoàng thái hậu Ỷ Lan.

“Góc khuất” của “Bà Tấm” Kinh Bắc

Xuất than là một thôn nữ nên khi sống trong cảnh lầu son gác tía, Ỷ Lan vẫn không quên những nỗi thống khổ của người dân nghèo. Khi chấp chính, bà đã tự mình hoặc cùng vua ban hành nhiều chính sách ích quốc lợi dân. Hai việc có tính chất công đức của bà là “chuộc người” (năm 1103) và việc đề xuất lệnh cấm trộm trâu và giết trâu bừa bãi” (năm 1117) đã được “Đại Việt sử ký toàn thư” chép lại. Theo đó, đối với những phụ nữ nông dân vì cùng khổ phải đem than gán nợ cho nhà giàu, bà cho xuất của trong kho chuộc về và xây dựng chồng con cho họ. Việc này được sử thần Ngô Sĩ Liên khen là “Thái hậu đổi mệnh cho họ cũng là việc nhân chính vậy!”.

Với nông dân thì “con trâu là đầu cơ nghiệp”, thấu hiểu điều đó nên bà đã đề xuất với vua: “Gần đây người kinh thành và làng ấp đã có kẻ trốn đi chuyên nghề trộm trâu. Nông dân cùng quẫn. Mấy nhà phải cày chung một trâu. Trước đây, ta đã từng mách việc ấy, và nhà nước đã ra lệnh cấm. Nhưng nay việc giết trâu lại có nhiều hơn trước”. Nghe lời Thái hậu, Nhân Tông bèn ra lệnh phạt rất nặng những người những người trộm và giết trâu, phạt cả vợ và con của hàng xóm về tội không tố giác.

Là một người sùng đạo Phật, Ỷ Lan rất siêng làm việc từ thiện, xây dựng đình chùa, tính ra đến hơn 100 chùa cả thảy. Ngoài giờ nhiếp chính, bà cũng năng lui tới chùa chiền đàm đạo với những cao tăng về phật pháp, có những bài kinh, câu kệ của bà còn truyền tới đời nay. Chính vì những công tích đó mà dân gian thường gọi bà là “Phật giáng thế” hay “bà Tấm” Kinh Bắc. Sau khi Ỷ Lan qua đời vào mùa thu, tháng 5, ngày 25 (1117), nhân dân đã xây dựng nhiều ngôi đền thờ ở khắp nơi để tỏ lòng biết ơn, tưởng nhớ ân đức, công lao của bà.

Tuy nhiên trong cuộc đời lừng lẫy của Nguyên phi Ỷ Lan cũng không tránh khỏi những “góc khuất”, thậm chí “tỳ vết”. Cứ theo chính sử thì năm 1073 “Giam Hoàng Thái hậu Dương thị, tôn Hoàng Thái phi làm Linh Nhân Hoàng Thái hậu. Linh Nhân có tính ghen, cho mình là mẹ đẻ mà không được dự chính sự, mới kêu với vua rằng: “Mẹ già khó nhọc mới có ngày nay, mà bây giờ phú quý người khác được hưởng, thế thì sẽ để mẹ già vào đâu?”. Vua bèn sai đem giam Dương Thái hậu và 76 người thị nữ vào cung Thượng Dương, rồi bức phải chết, chôn theo lăng Thánh Tông”.

Về việc này, sử thần Ngô Sĩ Liên có lời bàn: “Nhân Tông là người nhân hiếu, Linh Nhân là người sùng Phật, sao lại đến nỗi giết đích Thái hậu, hãm hại người vô tội, tàn nhẫn đến thế ư?... Thái sư Lý Đạo Thành phải ra trấn bên ngoài, biết đâu chỉ vì can gián chuyện ấy”. Theo chính sử, “tục truyền rằng Thái hậu hối về việc Thượng Dương thái hậu và các thị nữ vô tội mà bị chết, làm nhiều chùa Phật để xám hối rửa oan”. Cũng theo chính sử: “ Mùa thu tháng 7, ngày 25 (1017), Ỷ Lan Hoàng Thái hậu băng hà, hỏa táng; bắt 3 người thị nữ chôn theo”. Thêm nữa, trong vụ án “Hồ Dâm Đàn” (1096), việc thái sư Lê Văn Thịnh bị triều đình vu cáo là “hóa hổ giết vua” rồi bị đày lên Thao Giang, người ta thấy ít nhiều có bóng dáng bàn tay đạo diễn của Nguyên phi Ỷ Lan xuất phát từ tranh chấp về ý thức hệ  Phật giáo (Quốc giáo) và Nho giáo (đang lên).

Theo PGS.TS Nguyễn Minh Tường (Viện Sử học Việt Nam) thì: “Việc Ỷ Lan Nguyên phi giết 72 hay là 76 cung nữ là có thật. Nhưng “soi” hành động đó dưới vương triều phong kiến đó, thì nó có nguyên do của nó. Thời kỳ đó có tục “tuẫn táng”, tức là vua, hoàng hậu hay thái hậu mất thì đôi khi triều đình cũng chôn theo cung phi để hầu. Chính vì vậy, ta cũng phần nào hiểu cho bà. Đó có thể coi là những điểm đen trong cuộc đời của Ỷ Lan. Ỷ Lan có công 8 phần, lỗi chỉ 2 phần”. Giáo sư sử học Lê Văn Lan cũng cho rằng: “Trong sự nghiệp làm chính trị thì âu đấy cũng là chuyện thường thấy…”!

Câu chuyện pháp luật

Tin được quan tâm

Chính thức từ tháng 5/2025: Trẻ em, học sinh sẽ bắt đầu được hưởng chính sách ưu đãi đặc biệt này

Theo đó, trẻ em nhà trẻ bán trú được hỗ trợ tiền ăn trưa 360.000 đồng/tháng; học sinh bán trú và học viên bán trú...
Kiến thức 3 ngày, 18 giờ trước

Đổ muối vào bia. 9 trong số 10 người cần nó. Bạn sẽ cảm ơn tôi nếu bạn học được mẹo này

Muối là gia vị thiết yếu mà chúng ta sử dụng trong nấu ăn hàng ngày. Thành phần chính của muối ăn là natri clorua,...
Kiến thức 3 ngày, 1 giờ trước

Trưởng thôn, tổ trưởng tổ dân phố bị miễn nhiệm trong trường hợp nào?

Theo quy định, Trưởng thôn, Tổ trưởng tổ dân phố có thể bị miễn nhiệm trong trường hợp cụ thể sau đây.
Kiến thức 3 ngày, 16 giờ trước

Thẻ bảo hiểm y tế giấy cũ sẽ hết hiệu lực sau ngày 31/5, người dân cần làm gì để khám chữa bệnh?

Từ ngày 1/6 tới đây, người dân cần chuyển sang sử dụng thẻ bảo hiểm y tế trên ứng dụng VssID, VNeID khi đi khám...
Kiến thức 2 ngày, 22 giờ trước

Đến cuối năm 2025, mức tiền thưởng với người đủ 30 năm tuổi Đảng là bao nhiêu?

Mức tiền thưởng huy hiệu Đảng năm 2025 dự kiến được tính theo mức lương cơ sở quy định tại Nghị định 73/2024/NĐ-CP.
Kiến thức 3 ngày, 12 giờ trước

Người sinh năm này sẽ bị phạt đến 500.000 đồng và tạm dừng toàn bộ giao dịch ngân hàng nếu không làm lại CCCD

Việc sử dụng thẻ CCCD hết hạn sẽ bị xử phạt hành chính và tạm dừng toàn bộ giao dịch ngân hàng.
Kiến thức 2 ngày, 15 giờ trước

Tin cùng mục

Thông tin quan trọng: Từ 1/7/2025, ai thuộc trường hợp này sẽ không được chi trả BHYT khi khám chữa bệnh

Từ ngày 1/7 tới đây, sẽ có 12 trường hợp không được chi trả bảo hiểm y tế.
Kiến thức 12 giờ, 50 phút trước

8 tháng nữa, trường hợp này bắt buộc phải đổi CCCD sang căn cước mới nếu không sẽ bị phạt

Nếu thuộc những trường hợp dưới đây mà cố tình không đổi thẻ Căn cước có thể bị phạt cảnh cáo hoặc phạt tiền từ...
Kiến thức 12 giờ, 52 phút trước

7 hành vi lãng phí thời gian nhất bị DeepSeek ‘vạch mặt’, xem xong ai cũng giật mình

Dữ liệu lớn từ DeepSeek cho thấy những thói quen tưởng chừng vô hại lại đang âm thầm "ăn cắp" thời gian và tiềm năng...
Kiến thức 12 giờ, 54 phút trước

Tử vi ngày 8/5/2025 của 12 con giáp: Tuổi Thân tiền bạc rủng rỉnh, Sửu cẩn trọng trong lời ăn tiếng nói

Cùng xem tử vi dự đoán gì về vận mệnh, tình duyên, cuộc sống,... của 12 con giáp trong ngày 8/5/2025.
Đời sống số 12 giờ, 5 phút trước

Những con giáp nào cần thận trọng vào thứ năm ngày 8 tháng 5, tức ngày 11 tháng 4 âm lịch?

Ngày 8 tháng 5, thứ năm, ngày 11 tháng 4 âm lịch, con giáp nào nên thận trọng hơn? Làm sao để điều chỉnh?
Đời sống số 15 giờ trước

Kỳ quan y học vĩ đại nhất trong lịch sử! Người đàn ông bị đâm xuyên đầu bằng thanh sắt dày 3cm, não bị chảy ra ngoài vẫn sống bình thường trong 12 năm

Người đàn ông này được coi là một trong những phát hiện y khoa vĩ đại nhất mọi thời đại! Một thanh sắt dày 3,18...
Kiến thức 15 giờ, 8 phút trước

Tin mới cập nhật

Sao Việt 8/5: Rầm rộ tín hiệu mới nhất của Hoa hậu Thuỳ Tiên?; Lynda Trang Đài lần đầu xuất hiện chính thức sau scandal bị bắt giữ

Tin sao Việt 8/5/2025: Cư dân mạng xôn xao với một chi tiết được cho là liên quan đến Hoa hậu Thuỳ Tiên. Trong lần...
Chuyện làng sao 5 phút trước

Khi nào CCCD hết hiệu lực, người dân buộc phải cấp đổi sang Căn cước?

Việc cấp đổi CCCD sang Căn cước vẫn là vấn đề nhiều người quan tâm lo lắng. Thực hư thông tin CCCD sẽ bị khai...
Kiến thức 5 phút trước

Có sự khác biệt rõ ràng giữa những đứa trẻ 'cãi lại' và trẻ 'ngoan' sau 20 năm, cha mẹ không nên bỏ qua vấn đề này!

Nhiều bậc cha mẹ thường cảm thấy “điên đầu” khi con cái hay cãi lời. Bạn nói một câu, con đáp trả mười câu; bạn...
Chăm con 5 phút trước

Theo chính sách mới, có 1 đối tượng được tăng lương thêm lên tới 9 triệu đồng, đó là ai?

Theo quy định có một đối tượng cán bộ công chức dưới đây sẽ được tăng lương lên mức tối đa 9 triệu đồng.
Kiến thức 6 phút trước

Loài hoa tưởng chỉ tồn tại trong truyền thuyết nhưng lại có thật: 7 năm mới nở một lần, giá cao và khó mua như vàng

Loài hoa này được nhắc trong truyền thuyết tiên hiệp nhưng người ta đã tìm thấy chúng ở đời thực, tuy nhiên không phải cứ...
Kiến thức 25 phút trước

10 khách sạn của Việt Nam được vinh danh trong Top ‘500 khách sạn hàng đầu thế giới năm 2025’

Những khách sạn này không chỉ nổi bật bởi vị trí tuyệt đẹp mà còn gây ấn tượng với định hướng phát triển du lịch...
Du lịch Việt 26 phút trước

Đi chợ mua cá nên chọn con mình dài hay thân tròn? Tưởng đơn giản nhưng đa số chọn sai

Nắm được các mẹo nhỏ này, bạn không cần lo lắng khi đi chợ mua cá nữa.
Kiến thức 26 phút trước

Người dân Đồng Nai 'hốt bạc' nhờ trồng giống sầu riêng đang lên ngôi, giá vọt 90.000 đồng/kg vẫn đắt hàng

Giống sầu riêng này có nguồn gốc từ Thái Lan, được đưa vào Việt Nam từ những năm 1990 và nhanh chóng thích nghi tốt...
Tin trong ngày 26 phút trước

Tỉnh được xem là nơi có trữ lượng vàng lớn nhất cả nước sẽ sáp nhập vào địa phương nào?

Địa phương này có mỏ vàng có trữ lượng lớn nhất cả nước, với sản lượng ước tính 12,4 tấn và được mệnh danh là...
Tin trong ngày 2 giờ, 46 phút trước

Tôi đã bỏ ra rất nhiều tiền để mua một căn nhà chung cư cũ nát, nhưng tại sao tôi lại hối hận đến vậy chỉ sau hai năm sống ở đó?

Suy cho cùng, mua nhà không phải là chuyện đơn giản. Nếu những người trẻ muốn tự mình mua nhà, mua xe ở thành phố...
Kiến thức 2 giờ, 52 phút trước