Danh mục

Điều chưa biết về 'nhà tiên tri' số một của Việt Nam

Thứ sáu, 01/08/2014 08:55

Sinh ở triều Lê, làm quan dưới triều Mạc, ở vào những năm tháng nhiều biến động của đất nước, bằng tài năng và đức độ Nguyễn Bỉnh Khiêm đã vượt lên hoàn cảnh trở thành một bậc hiền triết, nhà văn hoá lớn của dân tộc.

Một nho sinh xuất sắc


Khu di tích Trạng Trình

Nguyễn Bỉnh Khiêm, thuở nhỏ có tên là Nguyễn Văn Đạt, sinh năm Tân Hợi (1491), dưới triều Lê Thánh Tông - thời kỳ được xem là thịnh trị nhất của nhà Lê sơ. Có tài liệu cho rằng Trạng Trình đổi từ tên khai sinh là Nguyễn Văn Đạt thành Nguyễn Bỉnh Khiêm khi ông chuẩn bị đi thi (1535). Nghĩa của hai chữ "Bỉnh Khiêm" được hiểu là "giữ trọn tính khiêm nhường".

Quê ông ở làng Trung Am, huyện Vĩnh Lại, phủ Hạ Hồng, trấn Hải Dương (nay thuộc xã Lý Học, huyện Vĩnh Bảo, tp.Hải Phòng). Thân phụ của ông là giám sinh Nguyễn Văn Định, đạo hiệu là Cù Xuyên, nổi tiếng hay chữ nhưng không hanh thông trong đường khoa cử. Mẹ của ông là bà Nhữ Thị Thục, con gái út của quan Tiến sĩ Thượng thư bộ Hộ Nhữ Văn Lan.

Bà là người phụ nữ có bản lĩnh khác thường, học rộng biết nhiều lại giỏi tướng số, nên muốn chọn một người chồng tài giỏi để sinh ra người con có thể làm nên đế nghiệp sau này, nhưng kén chọn mãi đến khi luống tuổi bà nghe lời cha mới lấy ông Nguyễn Văn Định, là người có tướng sinh quý tử.

Đến tuổi trưởng thành, nghe danh tiếng Bảng nhãn Lương Đắc Bằng, một đại thần từng giữ chức Thượng thư dưới triều Lê sơ nhưng đã cáo quan về quê sống đời dạy họ ở làng Lạch Triều (thuộc huyện Hoằng Hóa, Thanh Hóa), Nguyễn Bỉnh Khiêm đã cất công vào tận xứ Thanh để tầm sư học đạo.

Vốn sáng dạ, lại chăm chỉ nên chẳng bao lâu ông đã trở thành học trò xuất sắc nhất của người thầy họ Lương. Bởi vậy mà trước khi qua đời, Lương Đắc Bằng đã trao lại cho Nguyễn Bỉnh Khiêm bộ sách quý về Dịch học (Chu Dịch) là "Thái Ất thần kinh", đồng thời ủy thác người con trai Lương Hữu Khánh của mình cho ông dạy dỗ.

Giỏi nhưng không làm quan

Mặc dù được đào tạo bài bản về Hán học, song gặp thời đại loạn (giai đoạn triều Lê sơ rơi vào khủng hoảng, suy tàn, rồi triều Mạc thay thế vào năm 1527), nên Nguyễn Bỉnh Khiêm đã không mấy hào hứng với khoa cử. Ông bỏ qua tới 9 kỳ đại khoa (trong đó có 6 khoa thi dưới triều Lê sơ và 2 khoa thi đầu tiên dưới triều Mạc). Tới năm 1534, đời Mạc Thái Tông (Mạc Đăng Doanh) được xem là thịnh trị nhất triều Mạc, ông mới quyết định đi thi Hương và đỗ đầu, sau đó ông đỗ đầu hai kỳ thi Hội, thi Đình năm 1535, đoạt danh hiệu Trạng nguyên khi đã 45 tuổi.

Ngay sau khi đỗ đạt, ông được bổ nhiệm làm Đông Các hiệu thư (chuyên việc soạn thảo, sửa chữa các văn thư của triều đình) rồi sau được cử giữ nhiều chức vụ khác nhau như Tả thị lang bộ Hình, Tả thị lang bộ Lại kiêm Đông các Đại học sĩ. Nhưng rồi Mạc Thái Tông qua đời (1540), Mạc Hiến Tông (Mạc Phúc Hải) lên thay, triều chính bị bọn bất tài, cơ hội lũng đoạn. Năm 1542, Nguyễn Bỉnh Khiêm đã dâng sớ trị tội 18 lộng thần (trong đó có cả con rể của ông là Phạm Dao làm Trấn thủ Sơn Nam) nhưng không được vua chấp thuận, ông bỏ quan về quê dậy học, làm thơ, viết sách.

Tới năm Giáp Thìn (1544), vua Mạc lại cho người về phong tước Trình Tuyền Hầu cho ông, rồi sau lại thăng ông lên chức Thượng thư bộ Lại, Thái phó, tước Trình Quốc Công. Có lẽ do vậy mà dân gian quen gọi ông là "Trạng Trình". Gần hai chục năm (từ năm 53 tuổi tới 73 tuổi), Nguyễn Bỉnh Khiêm tuy không ở hẳn kinh đô nhưng vẫn cáng đáng nhiều việc triều chính, lúc bàn quốc sự, lúc theo xa giá nhà vua đi dẹp loạn, vua Mạc tôn kính ông như bậc quân sư. Những việc trọng đại nhà vua thường sai sứ giả về hỏi (trong đó có lời khuyên nổi tiếng đã đi vào sử sách: "Cao Bằng tuy tiểu, khả diên sổ thế"), có khi lại đón ông lên kinh để bàn việc, xong rồi ông lại trở về quê, làng Trung Am.

Nhà tiên tri kỳ lạ

Tại quê nhà, ông đã cho dựng am Bạch Vân, lấy hiệu là "Bạch Vân cư sĩ", lập quán Trung Tân, làm cầu Nghinh Phong, Trường Xuân cho dân qua lại thuận tiện và mở trường dạy học cạnh sông Tuyết (còn có tên là sông Hàn). Do vậy "Tuyết Giang phu tử" chính là danh hiệu mà các môn sinh sau này dành cho ông. Học trò của ông có nhiều người hiển đạt như Phùng Khắc Khoan, Lương Hữu Khánh, Trương Thời Cử, Đinh Thời Trung, Hàn Giang cư sĩ Nguyễn Văn Chính (con trai cả của ông)... Người ta cho rằng Nguyễn Dữ (tác giả của Truyền kỳ mạn lục) cũng từng là học trò của ông.

Nguyễn Bỉnh Khiêm tạ thế tại quê nhà vào ngày 28 tháng 11 năm Ất Dậu (1585), ở tuổi 95, đây là tuổi thọ hiếm có vào thời ấy. Trước khi qua đời, ông còn dâng sớ lên vua Mạc: "... Thần tính độ số thấy vận nước nhà đã suy, vận nhà Lê đến hồi tái tạo, ý trời đã định, sức người khó theo. Song nhân giả có thể hồi thiên ý, xin nhà vua hết lòng tu nhân phát chính, lấy dân làm gốc, lấy nước làm trọng, trong sửa sang văn trị, ngoài chuyên cần võ công, may ra giữ được cơ nghiệp tổ tiên, thì thần chết cũng được thỏa lòng".

Để tỏ sự trọng thị, vua Mạc Mậu Hợp cử Phụ chính đại thần Ứng vương Mạc Đôn Nhượng cùng văn võ bá quan về dự lễ tang. Triều đình lại sai cấp ruộng tự điền trăm mẫu, đồng thời cấp ba nghìn quan tiền để lập đền thờ ông tại quê nhà, đích thân vua đề chữ lên biển gắn trước đền thờ là "Mạc TriềuTrạng Nguyên Tể Tướng Từ".

Nguyễn Bỉnh Khiêm để lại cho hậu thế một di sản khá đồ sộ cả về chữ Hán và chữ Nôm, cả về văn thơ và bia ký. Đặc biệt, trong dân gian còn lưu hành nhiều câu sấm Trạng cũng như các tập sấm kí mang tên "Sấm Trạng Trình", phần lớn viết theo thể lục bát.

Người đầu tiên sử dụng danh xưng "Việt Nam"?

Khi đặt vấn đề đi tìm nguồn gốc hai chữ Việt Nam, nhiều học giả ở nước ta hiện nay cho rằng Nguyễn Bỉnh Khiêm có thể là người đầu tiên sử dụng danh xưng Việt Nam một cách có ý thức nhất để gọi tên của đất nước. Theo họ, trong các tác phẩm của mình có ít nhất bốn lần danh xưng Việt Nam đã được Nguyễn Bỉnh Khiêm sử dụng. Hiện Viện Nghiên cứu Hán-Nôm còn lưu giữ nhiều tài liệu cổ (chép tay) về Nguyễn Bỉnh Khiêm có sử dụng danh xưng Việt Nam như một quốc hiệu tiền định. Ngay trong phần đầu của tập "Sấm ký" có tựa đề "Trình tiên sinh quốc ngữ", tên gọi Việt Nam đã được nhắc đến: "Việt Nam khởi tổ xây nền…".

Danh xưng Việt Nam còn được sử dụng một lần nữa trong bài thơ chữ Hán của ông có tựa đề "Việt Nam sơn hà hải động thưởng vịnh" (Vịnh về non sông đất nước Việt Nam). Ngoài ra, tên gọi Việt Nam còn có trong hai bài thơ chữ Hán được chép trong "Bạch Vân am thi tập" của Nguyễn Bỉnh Khiêm gửi hai người bạn thân.

Bài thứ nhất gửi Trạng nguyên, Thư Quốc công Nguyễn Thiến, hai câu cuối ông viết: "Tiền trình vĩ đại quân tu ký/ Thùy thị phương danh trọng Việt Nam" (Tiền đề rộng lớn ông nên ghi nhớ/ Ai sẽ là kẻ có tiếng thơm được coi trọng ở Việt Nam?). Bài thứ hai gửi Trạng nguyên, Tô Khê hầu Giáp Hải, hai câu cuối ông cũng viết: "Tuệ tinh cộng ngưỡng quang mang tại/ Tiền hậu quang huy chiếu Việt Nam" (Cùng ngửa trông ngôi sao sáng trên bầu trời, Trước sau soi ánh sáng rực rỡ vào nước Việt Nam).

Theo Baophapluat.vn

Tin được quan tâm

Tin vui: Công chức, viên chức nhận lương tăng thêm tới 9 triệu đồng/tháng nhờ chính sách mới

Cán bộ, công chức tại Hà Nội có thể nhận thu nhập tăng thêm lên tới hơn 9 triệu đồng/tháng theo quy định mới.
Kiến thức 2 ngày, 11 giờ trước

Chính thức từ tháng 5/2025: Trẻ em, học sinh sẽ bắt đầu được hưởng chính sách ưu đãi đặc biệt này

Theo đó, trẻ em nhà trẻ bán trú được hỗ trợ tiền ăn trưa 360.000 đồng/tháng; học sinh bán trú và học viên bán trú...
Kiến thức 1 ngày, 11 giờ trước

Kể từ nay: Nhà nghỉ, khách sạn có được quyền giữ thẻ Căn cước, CCCD của khách lưu trú không?

Khi lưu trú tại nhà nghỉ, khách sạn, chúng ta thường nhận được yêu cầu cung cấp thông tin trên thẻ Căn cước, Căn cước...
Kiến thức 3 ngày, 19 giờ trước

Kể từ 30/6/2025: Cán bộ, công chức không làm được điều này sẽ bị đánh giá là không đáp ứng yêu cầu công việc

Theo quy định mới, từ 30/6/2025, nếu cán bộ công chức không đáp ứng yêu cầu này sẽ bị đánh giá không đáp ứng yêu...
Kiến thức 2 ngày, 11 giờ trước

Đổ muối vào bia. 9 trong số 10 người cần nó. Bạn sẽ cảm ơn tôi nếu bạn học được mẹo này

Muối là gia vị thiết yếu mà chúng ta sử dụng trong nấu ăn hàng ngày. Thành phần chính của muối ăn là natri clorua,...
Kiến thức 2 ngày, 17 giờ trước

Kể từ bây giờ: Người dân ra đường không mang theo Căn cước/CCCD sẽ bị phạt tiền hoặc tạm giữ về đồn công an, có đúng không?

Khi cơ quan chức năng kiểm tra mà người dân không thể xuất trình được giấy tờ tùy thân thì có thể bị xử phạt...
Kiến thức 3 ngày, 13 giờ trước

Tin cùng mục

Tử vi ngày 7/5/2025 của 12 con giáp: Tuổi Tý sự nghiệp thăng tiến, Mùi cần kiểm soát tài chính chặt chẽ

Cùng xem tử vi dự đoán gì về vận mệnh, tình duyên, cuộc sống,... của 12 con giáp trong ngày 7/5/2025.
Đời sống số 2 giờ, 18 phút trước

Từ năm 2025, mức phạt mới với lỗi xe máy thiếu gương chiếu hậu tăng gấp 3 lần năm trước?

Trường hợp xe máy không có gương chiếu hậu dù không bị trừ điểm trên giấy phép lái xe nhưng sẽ bị xử phạt hành...
Kiến thức 3 giờ, 45 phút trước

Tin vui mới: Người lao động lại sắp được nghỉ 4 ngày liên tiếp, nếu đi làm có thể nhận lương cao nhất 490%

Kết thúc đợt nghỉ lễ 30/4 và 1/5, người lao động sẽ có thêm 4 ngày nghỉ liên tiếp trong thời gian tới.
Kiến thức 3 giờ trước

Trường hợp nào được cấp sổ đỏ cho đất không giấy tờ từ thời ông bà để lại?

Người dân sử dụng đất có nguồn gốc do cha ông để lại chiếm tỉ lệ lớn, nhưng nhiều trường hợp vẫn chưa được cấp...
Kiến thức 3 giờ, 15 phút trước

Có nên dùng mỡ để thay thế dầu ăn? Một loại mỡ được khuyên nên sử dụng nhưng ít người Việt dùng

Giữa bối cảnh hàng trăm tấn dầu ăn bị làm giả tràn lan trên thị trường, người tiêu dùng Việt đang phải đối mặt với...
Kiến thức 4 giờ, 30 phút trước

Trường hợp nào được phép lựa chọn hưởng lương hưu hoặc hưởng BHXH một lần từ tháng 7/2025?

Theo Luật BHXH, có những trường hợp người lao động vừa đủ điều kiện hưởng lương hưu vừa đủ điều kiện hưởng BHXH một lần...
Kiến thức 4 giờ, 45 phút trước

Tin mới cập nhật

Bố mẹ chưa đăng ký kết hôn, giờ muốn cho con mảnh đất thì phải xử lý thế nào?

Nhiều cặp vợ chồng chung sống lâu năm nhưng không đăng ký kết hôn, sau đó muốn chuyển nhượng tài sản cho con cái. Vậy,...
Kiến thức 4 giờ trước

Hoa hậu Đỗ Mỹ Linh 'bất mãn' với chồng doanh nhân vì chi tiết này!

Động thái mới nhất của chồng khiến Đỗ Mỹ Linh "đứng ngồi không yên".
Chuyện làng sao 4 giờ, 15 phút trước

Mối quan hệ của con trai và chồng trẻ Lê Phương thế nào?

Bức ảnh được Lê Phương chia sẻ cho thấy chồng và con trai riêng rất thân thiết, gắn bó.
Chuyện làng sao 5 giờ, 45 phút trước

MYLINA chính thức ra mắt ca khúc ‘Tóc em ướt rồi’ nhằm tôn vinh vẻ đẹp của người phụ nữ Việt Nam.

TP.HCM, ngày 6 tháng 5 năm 2025 – MYLINA – nữ nghệ sĩ trẻ cá tính và sâu sắc của làng nhạc Việt – vừa...
Chuyện làng sao 5 giờ, 51 phút trước

6 trường đại học có ngành Sư phạm chất lượng nhất tại Hà Nội, điểm chuẩn gần tuyệt đối, cơ hội việc làm cao khi tốt nghiệp

Tại Hà Nội, có rất nhiều trường đại học hàng đầu, đào tạo Sư phạm chất lượng cao, các sĩ tử thoải mái lựa chọn....
Kiến thức 5 giờ, 6 phút trước

Đây là huyện biên giới duy nhất không sáp nhập xã nào

Các xã, thị trấn thuộc huyện biên giới này được giữ nguyên, không sáp nhập nhằm tăng cường công tác bảo vệ chủ quyền biên...
Tin trong ngày 5 giờ, 7 phút trước

Quy định mới nhất: Người điểu khiển phương tiện bắt buộc phải giảm tốc độ hoặc dừng xe trong trường hợp này

Một số trường hợp bắt buộc người điều khiển phương tiện tham gia giao thông phải quan sát, giảm tốc độ hoặc dừng lại để...
Kiến thức 5 giờ, 7 phút trước

Chiêu trò lừa đảo mới đang bùng nổ: Chỉ cần 'một lần chạm' có thể mất tiền ngay lập tức!

"Quishing" là chiêu thức lừa đảo kết hợp giữa "QR code" và "phishing", là hình thức lừa đảo sử dụng mã QR độc hại để...
Kiến thức 5 giờ, 8 phút trước

Đêm chung kết 'Siêu Mẫu Nhí Toàn Năng' - Hành trình tỏa sáng của những Ngôi Sao Nhí

Vừa qua, đêm chung kết cuộc thi “Siêu mẫu nhí toàn năng” đã chính thức khép lại trong không khí trang trọng, sôi động và...
Chuyện làng sao 6 giờ, 54 phút trước

Những con giáp nào cần thận trọng vào thứ tư ngày 7 tháng 5, tức ngày 10 tháng 4 âm lịch?

Thời tiết là sự sắp xếp và kết hợp của thời gian và không gian trong vũ trụ, có thể ảnh hưởng đến sinh lý...
Đời sống số 7 giờ, 25 phút trước