Danh mục

Điều chưa biết về 'nhà tiên tri' số một của Việt Nam

Thứ sáu, 01/08/2014 08:55

Sinh ở triều Lê, làm quan dưới triều Mạc, ở vào những năm tháng nhiều biến động của đất nước, bằng tài năng và đức độ Nguyễn Bỉnh Khiêm đã vượt lên hoàn cảnh trở thành một bậc hiền triết, nhà văn hoá lớn của dân tộc.

Một nho sinh xuất sắc


Khu di tích Trạng Trình

Nguyễn Bỉnh Khiêm, thuở nhỏ có tên là Nguyễn Văn Đạt, sinh năm Tân Hợi (1491), dưới triều Lê Thánh Tông - thời kỳ được xem là thịnh trị nhất của nhà Lê sơ. Có tài liệu cho rằng Trạng Trình đổi từ tên khai sinh là Nguyễn Văn Đạt thành Nguyễn Bỉnh Khiêm khi ông chuẩn bị đi thi (1535). Nghĩa của hai chữ "Bỉnh Khiêm" được hiểu là "giữ trọn tính khiêm nhường".

Quê ông ở làng Trung Am, huyện Vĩnh Lại, phủ Hạ Hồng, trấn Hải Dương (nay thuộc xã Lý Học, huyện Vĩnh Bảo, tp.Hải Phòng). Thân phụ của ông là giám sinh Nguyễn Văn Định, đạo hiệu là Cù Xuyên, nổi tiếng hay chữ nhưng không hanh thông trong đường khoa cử. Mẹ của ông là bà Nhữ Thị Thục, con gái út của quan Tiến sĩ Thượng thư bộ Hộ Nhữ Văn Lan.

Bà là người phụ nữ có bản lĩnh khác thường, học rộng biết nhiều lại giỏi tướng số, nên muốn chọn một người chồng tài giỏi để sinh ra người con có thể làm nên đế nghiệp sau này, nhưng kén chọn mãi đến khi luống tuổi bà nghe lời cha mới lấy ông Nguyễn Văn Định, là người có tướng sinh quý tử.

Đến tuổi trưởng thành, nghe danh tiếng Bảng nhãn Lương Đắc Bằng, một đại thần từng giữ chức Thượng thư dưới triều Lê sơ nhưng đã cáo quan về quê sống đời dạy họ ở làng Lạch Triều (thuộc huyện Hoằng Hóa, Thanh Hóa), Nguyễn Bỉnh Khiêm đã cất công vào tận xứ Thanh để tầm sư học đạo.

Vốn sáng dạ, lại chăm chỉ nên chẳng bao lâu ông đã trở thành học trò xuất sắc nhất của người thầy họ Lương. Bởi vậy mà trước khi qua đời, Lương Đắc Bằng đã trao lại cho Nguyễn Bỉnh Khiêm bộ sách quý về Dịch học (Chu Dịch) là "Thái Ất thần kinh", đồng thời ủy thác người con trai Lương Hữu Khánh của mình cho ông dạy dỗ.

Giỏi nhưng không làm quan

Mặc dù được đào tạo bài bản về Hán học, song gặp thời đại loạn (giai đoạn triều Lê sơ rơi vào khủng hoảng, suy tàn, rồi triều Mạc thay thế vào năm 1527), nên Nguyễn Bỉnh Khiêm đã không mấy hào hứng với khoa cử. Ông bỏ qua tới 9 kỳ đại khoa (trong đó có 6 khoa thi dưới triều Lê sơ và 2 khoa thi đầu tiên dưới triều Mạc). Tới năm 1534, đời Mạc Thái Tông (Mạc Đăng Doanh) được xem là thịnh trị nhất triều Mạc, ông mới quyết định đi thi Hương và đỗ đầu, sau đó ông đỗ đầu hai kỳ thi Hội, thi Đình năm 1535, đoạt danh hiệu Trạng nguyên khi đã 45 tuổi.

Ngay sau khi đỗ đạt, ông được bổ nhiệm làm Đông Các hiệu thư (chuyên việc soạn thảo, sửa chữa các văn thư của triều đình) rồi sau được cử giữ nhiều chức vụ khác nhau như Tả thị lang bộ Hình, Tả thị lang bộ Lại kiêm Đông các Đại học sĩ. Nhưng rồi Mạc Thái Tông qua đời (1540), Mạc Hiến Tông (Mạc Phúc Hải) lên thay, triều chính bị bọn bất tài, cơ hội lũng đoạn. Năm 1542, Nguyễn Bỉnh Khiêm đã dâng sớ trị tội 18 lộng thần (trong đó có cả con rể của ông là Phạm Dao làm Trấn thủ Sơn Nam) nhưng không được vua chấp thuận, ông bỏ quan về quê dậy học, làm thơ, viết sách.

Tới năm Giáp Thìn (1544), vua Mạc lại cho người về phong tước Trình Tuyền Hầu cho ông, rồi sau lại thăng ông lên chức Thượng thư bộ Lại, Thái phó, tước Trình Quốc Công. Có lẽ do vậy mà dân gian quen gọi ông là "Trạng Trình". Gần hai chục năm (từ năm 53 tuổi tới 73 tuổi), Nguyễn Bỉnh Khiêm tuy không ở hẳn kinh đô nhưng vẫn cáng đáng nhiều việc triều chính, lúc bàn quốc sự, lúc theo xa giá nhà vua đi dẹp loạn, vua Mạc tôn kính ông như bậc quân sư. Những việc trọng đại nhà vua thường sai sứ giả về hỏi (trong đó có lời khuyên nổi tiếng đã đi vào sử sách: "Cao Bằng tuy tiểu, khả diên sổ thế"), có khi lại đón ông lên kinh để bàn việc, xong rồi ông lại trở về quê, làng Trung Am.

Nhà tiên tri kỳ lạ

Tại quê nhà, ông đã cho dựng am Bạch Vân, lấy hiệu là "Bạch Vân cư sĩ", lập quán Trung Tân, làm cầu Nghinh Phong, Trường Xuân cho dân qua lại thuận tiện và mở trường dạy học cạnh sông Tuyết (còn có tên là sông Hàn). Do vậy "Tuyết Giang phu tử" chính là danh hiệu mà các môn sinh sau này dành cho ông. Học trò của ông có nhiều người hiển đạt như Phùng Khắc Khoan, Lương Hữu Khánh, Trương Thời Cử, Đinh Thời Trung, Hàn Giang cư sĩ Nguyễn Văn Chính (con trai cả của ông)... Người ta cho rằng Nguyễn Dữ (tác giả của Truyền kỳ mạn lục) cũng từng là học trò của ông.

Nguyễn Bỉnh Khiêm tạ thế tại quê nhà vào ngày 28 tháng 11 năm Ất Dậu (1585), ở tuổi 95, đây là tuổi thọ hiếm có vào thời ấy. Trước khi qua đời, ông còn dâng sớ lên vua Mạc: "... Thần tính độ số thấy vận nước nhà đã suy, vận nhà Lê đến hồi tái tạo, ý trời đã định, sức người khó theo. Song nhân giả có thể hồi thiên ý, xin nhà vua hết lòng tu nhân phát chính, lấy dân làm gốc, lấy nước làm trọng, trong sửa sang văn trị, ngoài chuyên cần võ công, may ra giữ được cơ nghiệp tổ tiên, thì thần chết cũng được thỏa lòng".

Để tỏ sự trọng thị, vua Mạc Mậu Hợp cử Phụ chính đại thần Ứng vương Mạc Đôn Nhượng cùng văn võ bá quan về dự lễ tang. Triều đình lại sai cấp ruộng tự điền trăm mẫu, đồng thời cấp ba nghìn quan tiền để lập đền thờ ông tại quê nhà, đích thân vua đề chữ lên biển gắn trước đền thờ là "Mạc TriềuTrạng Nguyên Tể Tướng Từ".

Nguyễn Bỉnh Khiêm để lại cho hậu thế một di sản khá đồ sộ cả về chữ Hán và chữ Nôm, cả về văn thơ và bia ký. Đặc biệt, trong dân gian còn lưu hành nhiều câu sấm Trạng cũng như các tập sấm kí mang tên "Sấm Trạng Trình", phần lớn viết theo thể lục bát.

Người đầu tiên sử dụng danh xưng "Việt Nam"?

Khi đặt vấn đề đi tìm nguồn gốc hai chữ Việt Nam, nhiều học giả ở nước ta hiện nay cho rằng Nguyễn Bỉnh Khiêm có thể là người đầu tiên sử dụng danh xưng Việt Nam một cách có ý thức nhất để gọi tên của đất nước. Theo họ, trong các tác phẩm của mình có ít nhất bốn lần danh xưng Việt Nam đã được Nguyễn Bỉnh Khiêm sử dụng. Hiện Viện Nghiên cứu Hán-Nôm còn lưu giữ nhiều tài liệu cổ (chép tay) về Nguyễn Bỉnh Khiêm có sử dụng danh xưng Việt Nam như một quốc hiệu tiền định. Ngay trong phần đầu của tập "Sấm ký" có tựa đề "Trình tiên sinh quốc ngữ", tên gọi Việt Nam đã được nhắc đến: "Việt Nam khởi tổ xây nền…".

Danh xưng Việt Nam còn được sử dụng một lần nữa trong bài thơ chữ Hán của ông có tựa đề "Việt Nam sơn hà hải động thưởng vịnh" (Vịnh về non sông đất nước Việt Nam). Ngoài ra, tên gọi Việt Nam còn có trong hai bài thơ chữ Hán được chép trong "Bạch Vân am thi tập" của Nguyễn Bỉnh Khiêm gửi hai người bạn thân.

Bài thứ nhất gửi Trạng nguyên, Thư Quốc công Nguyễn Thiến, hai câu cuối ông viết: "Tiền trình vĩ đại quân tu ký/ Thùy thị phương danh trọng Việt Nam" (Tiền đề rộng lớn ông nên ghi nhớ/ Ai sẽ là kẻ có tiếng thơm được coi trọng ở Việt Nam?). Bài thứ hai gửi Trạng nguyên, Tô Khê hầu Giáp Hải, hai câu cuối ông cũng viết: "Tuệ tinh cộng ngưỡng quang mang tại/ Tiền hậu quang huy chiếu Việt Nam" (Cùng ngửa trông ngôi sao sáng trên bầu trời, Trước sau soi ánh sáng rực rỡ vào nước Việt Nam).

Theo Baophapluat.vn

Tin được quan tâm

Kể từ bây giờ, người dân không cần trực tiếp đến cơ quan Công an để đổi thẻ CCCD, đúng không?

Người dân cần đổi thẻ căn cước công dân có thể không cần đến trực tiếp cơ quan công an nếu không phải thu nhận...
Dòng sự kiện 2 ngày, 21 giờ trước

Tin vui với hàng triệu người dân sống ở Hà Nội, hưởng lợi chưa từng có

Hà Nội là địa phương đầu tiên của Việt Nam làm điều này. Sắp tới, hàng triệu người dân sẽ được hưởng loạt lợi ích....
Tin trong ngày 3 ngày, 17 giờ trước

Công viên sông Tô Lịch trải rộng đến hơn 700.000 m2, phải dùng bao nhiêu tỉ đền bù giải phóng mặt bằng?

Khi UBND TP Hà Nội cung cấp thông tin về chi phí dùng để giải phóng mặt bằng cho dự án công viên sông Tô...
Tin trong ngày 3 ngày, 18 giờ trước

Theo Quy định mới nhất: Khách sạn, nhà nghỉ có được giữ CCCD, thẻ Căn cước của khách lưu trú không?

Một số nhà nghỉ, khách sạn kiểm tra CCCD, thẻ Căn cước của khách hàng và giữ lại vì lý do an ninh hoặc đảm...
Kiến thức 2 ngày, 6 giờ trước

Tin vui: Từ năm 2026, Quốc hội đồng ý nghỉ hưu trước tuổi không bị giảm tiền hưởng lương hưu đối với giáo viên mầm non có nguyện vọng trong trường hợp đã đóng BHXH bao nhiêu năm trở lên?

Cụ thể từ ngày 1/1/2026, giáo viên mầm non nếu có nguyện vọng thì có thể nghỉ hưu ở tuổi thấp hơn tuổi nghỉ hưu...
Tin trong ngày 2 ngày, 15 giờ trước

UBND cấp xã không được làm điều này, liên quan đến đất đai sau sáp nhập

Kể từ bây giờ, UBND cấp xã không được làm điều này, người dân cần nắm để đảm bảo quyền lợi của mình.
Tin trong ngày 3 ngày, 15 giờ trước

Tin cùng mục

'Tâm sinh tướng', nếu gặp phải những người có đặc điểm này trên khuôn mặt thì đừng dây dưa với họ!

Bạn đã bao giờ gặp phải tình huống một người bạn tưởng chừng như thân thiết lại đâm sau lưng bạn, hay một người đồng...
Đời sống số 5 giờ, 18 phút trước

86.000 Trưởng thôn, Tổ trưởng tổ dân phố nhận tin vui: Được hưởng chính sách mới đặc biệt có lợi này từ 1/7/2025, cụ thể là?

Từ ngày 1/7, người hoạt động không chuyên trách ở thôn, tổ dân phố sẽ được hưởng thêm quyền lợi này, ai cũng nên nắm....
Kiến thức 5 giờ, 25 phút trước

Tại sao không nên cho người thân, họ hàng sống ở trong nhà mình?

Như câu nói "Họ hàng xa không bằng hàng xóm gần". Trong xã hội ngày nay, chúng ta cần học cách cân bằng giữa tình...
Đời sống số 5 giờ, 26 phút trước

Người thông minh sẽ giữ ba câu này trong lòng, nhưng người ngu ngốc sẽ nói chúng với tất cả mọi người họ gặp

Trong ván cờ giao tiếp phức tạp, lời nói là quân cờ then chốt quyết định hướng đi của mối quan hệ. Người khôn ngoan...
Đời sống số 5 giờ, 26 phút trước

Đừng mua 3 loại bánh trung thu này làm quà Tết Trung thu, dù giá có rẻ đến đâu. Chúng chứa quá nhiều chất phụ gia, không đáng mua

Khi mua bánh trung thu, bạn nên tránh mua bánh có màu sắc quá rực rỡ, bánh trung thu đóng gói số lượng lớn và...
Kiến thức 5 giờ, 26 phút trước

Tử vi ngày 29/9/2025 của 12 con giáp: Tuổi Dần sự nghiệp lên như diều gặp gió, Tuất gặp phải nhiều trở ngại

Cùng xem tử vi dự đoán gì về vận mệnh, tình duyên, cuộc sống,... của 12 con giáp trong ngày 29/9/2025.
Đời sống số 6 giờ, 33 phút trước

Tin mới cập nhật

Làm thế nào để một cặp đôi có thể hàn gắn lại mối quan hệ sau khi ly thân?

Một số cặp đôi có vấn đề phát sinh tranh cãi. Nếu không ai thuyết phục được đối phương, chiến tranh lạnh là điều không...
Yêu 5 giờ, 26 phút trước

3 trường hợp tài khoản ngân hàng không thể chuyển khoản hay giao dịch, người dùng cần đặc biệt lưu ý

Khách hàng/chủ tài khoản sẽ bị tạm dừng, hạn chế giao dịch chuyển tiền, thanh toán... trong các trường hợp dưới đây.
Kiến thức 6 giờ, 49 phút trước

Xem bói chỉ tay để biết ngay bao giờ bạn lấy chồng? Bỏ qua thì tiếc, nhìn kỹ sẽ thấy những nốt và đường vân 'báo duyên' khiến bạn bất ngờ

Trong nhân tướng học, chỉ tay được coi là một “bản đồ vận mệnh” giúp giải mã nhiều khía cạnh trong cuộc đời, từ tình...
Kiến thức 6 giờ, 12 phút trước

Sau buổi làm việc với công an, Khánh Phương xin chịu mọi trách nhiệm

Khánh Phương tiếp tục xin lỗi, cam kết “chịu mọi trách nhiệm” trước pháp luật và dư luận.
Chuyện làng sao 7 giờ, 34 phút trước

Hội bạn thân Đàm Thu Trang hội tụ nhưng thiếu 1 thành viên, dân tình nghi 'nghỉ chơi'

Đàm Thu Trang và Diệp Lâm Anh bí mật tổ chức sinh nhật cho stylist Pông Chuẩn nhưng lại vắng mặt Thu Hiền.
Chuyện làng sao 7 giờ, 35 phút trước

Có sự khác biệt rất lớn giữa việc trẻ em đi ngủ lúc 10 giờ tối và 11 giờ tối: Không chỉ thấp còi mà còn giảm IQ đáng kể, bố mẹ cần lưu ý

Nhiều bậc cha mẹ nghĩ rằng để con đi ngủ muộn một chút cũng không sao, thậm chí học muộn hơn sẽ giỏi hơn. Nhưng...
Chăm con 7 giờ, 40 phút trước

Trường hợp này không cần đăng ký biển số định danh, ra đường cũng không lo bị CSGT thổi phạt

Có 4 trường hợp không cần phải đăng ký biển số định danh, vẫn có thể tham gia giao thông.
Kiến thức 7 giờ, 41 phút trước

Cổ nhân dạy: Trước khi lấy vợ, lấy chồng phải NHÌN MẶT 2 người này, bỏ qua sẽ ân hận cả đời

Người xưa có câu: “Lấy vợ xem mẹ, gả chồng xem cha”. Nghe tưởng chừng đơn giản, song tám chữ này lại ẩn chứa trí...
Kiến thức 7 giờ, 41 phút trước

Hũ gạo, hũ muối đặt đâu trên bàn thờ mới rước nhiều tài lộc? 5 sai lầm khi bày bàn thờ Thần Tài, không phải ai cũng biết

Việc bày trí bàn thờ đúng cách được nhiều gia đình tin là sẽ thu hút tài lộc, mang lại cuộc sống sung túc và...
Phong thủy 7 giờ, 44 phút trước

Loại cá cả thế giới chỉ Việt Nam có, là 'báu vật' ở dòng sông Nho Quế

Cá nặng trung bình 1 - 3 kg, con to lên tới 6 - 7 kg, thịt thơm ngon, chắc ngọt, từng được xem là...
Kiến thức 7 giờ, 45 phút trước