Vì sao chọn cá chép cúng ông Công ông Táo mà không phải cá khác?

Không ai biết chính xác tục cúng ông Công ông Táo có từ bao giờ, chỉ biết rằng nó tồn tại từ rất lâu, được lưu truyền từ xa xưa cho đến tận ngày nay, đi vào tiềm thức của người dân Việt Nam nhiều thế hệ và trở thành một nét đẹp trong văn hóa ngày Tết.

Lễ cúng ông Công ông Táo là phong tục truyền thống lâu đời của người Việt Nam.

Cứ đến ngày 23 tháng Chạp Âm lịch hằng năm, người Việt lại chuẩn bị mua sắm lễ vật, chuẩn bị cúng ông Công ông Táo. Lễ vật cúng ngày ông Công ông Táo thường được các gia đình chuẩn bị rất chu toàn, từ đồ hương hoa, vàng mã, hoa tươi đến mâm cơm mặn đủ món. Ngoài ra có một thứ lễ vật không thể thiếu, đó là ba chú cá chép đỏ.

Vì sao cúng ông Công ông Táo bằng cá chép?

Theo truyền thuyết dân gian thì Táo quân cưỡi cá chép bay về trời để báo cáo những việc trong gia đình năm qua với Thiên đình. Đến đêm giao thừa, các Táo mới trở lại trần gian tiếp tục công việc trông coi bếp lửa gia đình.

Theo lý giải của các nhà nghiên cứu, việc các gia đình thả cá chép trong ngày 23 tháng Chạp là dựa trên sự tích cá chép vượt vũ môn và hóa rồng.

Tương truyền rằng ngày xưa, nước - như mưa gió, sông, biển - và những sinh vật sống trong nước được ông Trời tạo ra đầu tiên và cũng chính là khởi nguồn của mọi thứ. Sau này, vì bận bịu tạo ra người và vạn vật nên Trời không làm mưa gió nữa mà giao cho rồng – một sinh vật sống ở cõi trời - nhiệm vụ bay lượn ở trên không và phun nước xuống trần gian làm mưa.

Nhưng ngặt nỗi, số rồng trên trời quá ít nên không thể làm mưa đều khắp mọi nơi, cho nên ông Trời tổ chức một kỳ thi gọi là “thi rồng”, kén chọn những con vật ở trần gian có đủ tiêu chuẩn trở thành rồng.

Khi chiếu chỉ ban xuống Thủy cung, vua Thủy tề loan báo cho tất cả các giống loài sống ở đó và chúng hăm hở dự thi. Cuộc “thi rồng” gồm ba kỳ, mỗi kỳ phải vượt qua một đợt sóng, con vật nào đủ sức, đủ tài, có thể vượt qua cả ba vòng thì mới đủ tiêu chuẩn hóa rồng.

Trong một tháng trời đằng đẵng, hầu như các loài thủy tộc đến thi đều bị loại vì không con nào vượt được cả ba đợt sóng. Con cá rô chỉ nhảy qua được một đợt sóng, và phải dừng lại ở đợt thứ hai. Con tôm thì nhảy qua được hai đợt, ruột gan, vây, vẩy, râu và đuôi đã gần hóa rồng. Nhưng khốn thay, đến đợt ba, nó lại đuối sức bị ngã nên lưng cong lại.

Đến lượt một con cá chép vào dự thi, miệng ngậm một viên ngọc trai quý. Thần gió thấy sự lạ bay đến để xem, thế là gió, mây ào ạt kéo đến, sấm sét ầm trời, và những đợt sóng cao cũng trỗi dậy. Cá chép nhờ con sóng cao đưa lên, vượt một lần qua cả ba đợt sóng một cách dễ dàng, sau đó từ tốn nhả viên ngọc, vượt qua vũ môn và hóa rồng.

Hình ảnh cá chép hóa rồng trở thành biểu tượng của sự can đảm, may mắn, thành công, chiến thắng. Đồng thời, hình ảnh cá chép vượt vũ môn cũng được xem là biểu tượng cho sự an lành và sung túc, thịnh vượng trong cuộc sống, may mắn về tài lộc trong kinh doanh, thành công trong học hành, thi cử.

Hiện nay, tục thả cá chép phổ biến nhất ở miền Bắc, người dân miền Nam thường đốt hình cá chép bằng giấy vàng mã. Tuy nhiên. các nhà nghiên cứu văn hóa Việt Nam cho rằng, nên mua cá chép sống bởi vì ngoài ý nghĩa thờ cúng để dâng các Táo quân lấy phương tiện đi lại, tục phóng sinh cá chép cũng có một ý nghĩa văn hóa quý báu, thể hiện tinh thần nhân đạo của người Việt, chỉ cần lưu ý cách thả và nơi thả cá để đảm bảo chúng sống khỏe.

Cách chọn mua cá chép

Cá chép là một phương tiện chính để giúp Táo Quân có thể “vượt Vũ Môn hóa rồng”, chính vì vậy việc chọn mua cá chép là vô cùng quan trọng. Những con cá chép được dâng lên Táo Quân phải là những con cá chép có màu đỏ, to khỏe mạnh, không bị trầy xước trên thân cá và vảy cá nguyên vẹn không bị tróc.

Khi chọn cá chép để biết chú cá có khỏe mạnh hay không bạn có thể kiểm tra phần mang của cá. Nếu mang cá có màu đỏ tươi có nghĩa cá đang ở trạng thái khỏe mạnh, nếu mang cá có màu đỏ thâm thì cá đã yếu và dễ chết. Ngoài ra, khi chạm vào mặt nước thấy cá bơi nhanh quẫy mạnh thì càng chứng tỏ đây là chú cá chép khỏe mạnh.

Sau khi đã mua cá chép về nhà, bạn nên cho cá vào thau nước sạch với ít rong để cá thích nghi. Bạn nên sử dụng nước sông hồ, nước giếng vì nước máy thường có nhiều clo sẽ làm chết cá.

Cách thả cá chép đúng

Theo quan niệm của dân gian cá chép nên được thả trước giờ Ngọ - 12h trưa ngày 23 tháng Chạp để cá kịp thời gian chạy lên thiên đình.

Bạn nên chọn địa điểm thả cá chép phóng sinh được cho phép, khi mang cá chép đến nơi thả bạn nên đựng cá trong thau hoặc túi bóng và đến thành ao, hồ nước sạch, không gian rộng không ô nhiễm.

Lúc thả cá bạn nên đến gần sát mép hồ nhẹ nhàng nghiêng thau, túi để cá từ từ bơi ra dòng nước. Không nên đổ cá từ độ cao xuống sẽ khiến cá dập bụng, dập phổi chết và nên tháo túi bóng trước khi thả việc thả cá cùng túi bóng vừa ô nhiễm môi trường, vừa gây hại đến cá khi chúng không thể tự thoát ra được.

Sau khi thả cá bạn nên quan sát xem cá có bơi khi chưa tránh bị nhiều người dân nhân cơ hội trục lợi bắt lại những chú cá đã được thả đi. Tâm lý lúc thả cá cũng vô cùng quan trọng, bạn phải để tâm trí thoải mái, vui vẻ khi thả cá đừng mang tâm trạng nặng nề như đây là trách nhiệm mình phải làm, thì điều may mắn mới đến với bạn.

(*)Thông tin trong bài chỉ mang tính tham khảo.

Hoàng Khuông (Theo Thương Hiệu và Pháp Luật)