Sông Hằng nguyên thủy ở Ấn Độ bị ô nhiễm nghiêm trọng, sao có thể tạo ra vùng châu thổ cửa sông lớn nhất thế giới?

Đồng bằng cửa sông thường là những con sông tương đối lớn, cuối cùng khi chúng chảy ra biển hoặc hồ, dưới tác dụng sức cản của nước biển, động năng của các con sông khi chúng được bơm vào giảm đi đáng kể, do đó nước sông mang theo một lượng lớn trầm tích từ thượng nguồn rửa trôi về, tích tụ ở đoạn cửa sông, lâu dần hình thành nên vùng đất tích tụ hình rẻ quạt hoặc xấp xỉ hình tam giác nên có tên là châu thổ. Về mặt địa lý, theo các hình dạng khác nhau của các đồng bằng được hình thành do tích tụ, nó có thể được chia nhỏ hơn nữa, chẳng hạn như đồng bằng hình quạt, đồng bằng nhọn, đồng bằng đảo và đồng bằng châu thổ.

Đồng bằng sông Hằng nằm ở tiểu lục địa Nam Á, về mặt địa lý, nó bắt đầu từ phần phía nam của dãy Himalaya ở phía bắc, kéo dài đến Vịnh Bengal ở phía nam, bắt đầu từ sông Bajrathi-Hooghly ở phía bắc, phía tây, và kết thúc tại sông Meghna ở phía đông, thuộc sở hữu chung của Ấn Độ và Bangladesh, với tổng diện tích khoảng 80.000 km2, là đồng bằng châu thổ lớn nhất thế giới. Đồng bằng sông Hằng hình thành là do hệ thống sông Hằng, thượng nguồn của nó bắt nguồn từ chân phía nam của dãy Himalaya, sau khi chảy qua đồng bằng sông Hằng ở Ấn Độ, chảy vào Bangladesh, hợp lưu với sông Brahmaputra và sông Jamuna, cuối cùng chảy vào vịnh Bengal. Đoạn sông được gọi là sông Meghna.

Sở dĩ diện tích đồng bằng sông Hằng lớn nhất thế giới là do ba yếu tố chính, và ba yếu tố này thường quyết định quy luật chung về quy mô của tất cả các đồng bằng châu thổ.

Đầu tiên là hàm lượng cát cao. Chênh lệch độ cao giữa chân phía nam của dãy Himalaya và cửa sông Hằng là hơn 7.000 mét, dòng chảy tương đối ngắn, chênh lệch độ cao rất lớn khiến quá trình xói mòn của đá bị dòng nước tăng cường đáng kể, dòng sông luôn mang rất nhiều cát.

Thứ hai là nước biển ở cửa sông có thể ngăn chặn hiệu quả trầm tích lan xuống đáy đại dương. Vịnh Bengal là phần phía bắc của Ấn Độ Dương. Nó được điều khiển bởi hoàn lưu gió mùa, tức là gió mùa nhiệt đới. Hướng dòng chảy của các dòng hải lưu cho thấy sự thay đổi theo mùa rõ ràng trong suốt cả năm. Vì Vịnh Bengal thuộc về phần phía bắc của Ấn Độ Dương nối với đất liền, đường bờ biển giống hình phễu, dễ xuất hiện vào mùa hè, khi có bão nhiệt đới, bão thường gây ra thủy triều và ập vào vùng cửa sông, điều này rõ ràng đã cản trở quá trình di chuyển liên tục của trầm tích ra đại dương, và một lượng lớn trầm tích được lắng đọng tại đây.

Thứ ba là hạ lưu các con sông bằng phẳng. Dòng sông thượng nguồn mang theo một lượng lớn phù sa và chảy về phía hạ lưu, do địa hình của đồng bằng sông Hằng và khu vực phía Nam rất bằng phẳng, tốc độ dòng chảy của sông Hằng giảm dần khiến một lượng lớn phù sa tích tụ ở cửa sông.

Đồng bằng sông Hằng từ xa xưa đã có mật độ dân cư rất đông đúc, đến nay đã có gần 300 triệu người sinh sống, mô hình phát triển nông nghiệp quảng canh lâu dài đã khiến hệ sinh thái nguyên thủy của đồng bằng bị tổn hại nghiêm trọng trong quá trình sản xuất và đời sống, một lượng lớn chất ô nhiễm cũng được thải vào nước sông khiến sông Hằng trở thành một trong những con sông ô nhiễm nhất thế giới.

Lê Dương (Theo Thương Hiệu và Pháp Luật)