Danh mục

Nữ trạng nguyên duy nhất trong lịch sử khoa bảng Việt Nam là ai?

Thứ tư, 23/10/2024 21:26

Lịch sử khoa bảng Việt Nam ghi nhận một nữ trạng nguyên duy nhất, đó chính là bà Nguyễn Thị Duệ (quê ở làng Kiệt Đặc, huyện Chí Linh, tỉnh Hải Dương).

Giáo dục Việt Nam thời phong kiến coi trọng Nho học, phụ nữ không có quyền tham gia thi cử. Tuy nhiên, bà Nguyễn Thị Duệ là ngoại lệ. Bà không chỉ là nữ tiến sĩ đầu tiên ở nước ta, mà còn là nữ trạng nguyên duy nhất trong lịch sử khoa bảng.

Nữ trạng nguyên duy nhất trong lịch sử khoa bảng Việt Nam, Nguyễn Thị Duệ

Nguyễn Thị Duệ - nữ trạng nguyên duy nhất trong lịch sử khoa bảng Việt Nam.

Ngày 14/3/1574, ở vùng Kiệt Đặc, huyện Chí Linh, Hải Dương, một nữ nhi ra đời. Vốn sinh ra trong một gia đình Nho học nghèo khó, Nguyễn Thị Duệ (còn gọi là Nguyễn Ngọc Toàn), hiệu Diệu Huyền sớm thể hiện sự thông minh trác việt. Duệ cũng yêu thích chữ nghĩa từ nhỏ.

Tương truyền, bà biết viết văn, làm thơ khi mới 4 tuổi. Vừa thông minh lại sở hữu nhan sắc xinh đẹp, nên khi mới chỉ hơn 10 tuổi, bà đã được nhiều gia đình quyền quý trong vùng hỏi cưới, định hôn nhưng bà không đồng ý.

Trong Đại Việt Sử Ký Toàn Thư có dẫn, năm 1592, Khi chúa Trịnh Tùng đem quân đánh chiếm Thăng Long, nhà Mạc thất thế, chạy lên Cao Bằng. Nguyễn Duệ cùng cha theo lên đây.

Năm Giáp Ngọ (1594), khi nhà Mạc mở khoa thi cử để tìm kiếm nhân tài giúp nước, thu hút nhiều sĩ tử, trong đó có bà Nguyễn Thị Duệ. Bà lấy tên Nguyễn Ngọc Du, ăn mặc giả trai đăng ký dự thi. Trong các kỳ thi Hương, Hội và Đình, bà đều đỗ đầu và trở thành trạng nguyên. Khi ấy, bà chỉ khoảng 17 - 18 tuổi.

Trong cuốn Những Người Thầy Trong Sử Việt có nhắc đến việc khi triều đình mở tiệc đãi tân khoa, Nguyễn Thị Duệ lúc ấy lấy danh là Nguyễn Du đến làm lễ đầu tiên. Thấy tân trạng mặt hoa da phấn, thân hình mảnh mai, sóng mắt long lanh, vua mới ngờ vực rồi hỏi và được biết Ngọc Du thực chất là con gái.

Cả triều đình kinh ngạc vì chuyện xưa nay chưa từng có, cho rằng đây là tội khi quân, khó thoát khỏi án chết. Tuy nhiên, vua Mạc không trừng phạt, còn tỏ ra quý trọng tài sắc của bà, cho lấy lại tên cũ, ban cho làm lễ quan trong cung dạy chữ và lễ nghi cho các cung tần, thị nữ.

Lâu ngày gặp gỡ, tiếp xúc, vua Mạc càng rung động trước nhan sắc rạng rỡ và tài hoa của nàng lễ quan Nguyễn Thị Duệ nên đưa bà vào hậu cung và tấn phong thành Tinh phi (ngụ ý bà xinh đẹp và sáng láng như vì sao sa). Bởi vậy, dân gian thường gọi bà là “bà chúa Sao Sa”.

Nữ trạng nguyên duy nhất trong lịch sử khoa bảng Việt Nam, Nguyễn Thị Duệ

Tranh vẽ bà Nguyễn Thị Duệ. Ảnh chụp sách "Những người thầy trong sử Việt"

Năm 1625, quân Lê - Trịnh tiến lên Cao Bằng diệt nhà Mạc. Vua Mạc bị bắt đem về Thăng Long. Bà Nguyễn Thị Duệ chạy về ở ẩn tại chùa Sùng Phúc ở phía đông Cao Bằng. Bà vừa trụ trì chùa, vừa dạy học và dạy lễ nghĩa cho con em dân bản. Nhưng rồi quân Trịnh đi truy lùng tàn quân của Mạc Kính Cung đã phát hiện ra nơi bà ẩn náu. Nguyễn Thị Duệ bị bắt, giải đến trước chúa Trịnh. Nhờ tài đối đáp khiêm nhường nhưng thông minh, bà thoát tội chết, được đưa về Thăng Long và đối đãi tử tế.

Nguyễn Thị Duệ quen được hoàng hậu Trịnh Thị Ngọc Trúc (vợ vua Lê Thần Tông). Từ đấy, bà thường cùng hoàng hậu đi lễ chùa, gặp gỡ các sĩ phu có tài để hiểu rõ tình hình trong nước nhằm giúp vua. Bà được phong làm Chiêu nghi đứng trên các cung tần. Về việc này, sách Đại Nam nhất thống chí chép: "Vua Lê triệu vào dạy cung nữ, phong cho tước hiệu là Nghi Ái quan".

Nguyễn Thị Duệ khi làm quan thường dẫn nghĩa lý kinh sử, sự tích cổ kim rành mạch nên hai chúa Trịnh Tráng và Trịnh Tạc đều khen ngợi, trọng vọng. Các biểu sớ, văn bài thi Đại khoa, vua Lê, chúa Trịnh đều nhờ bà khảo duyệt.

Nhận chức Nghi Ái quan, bà được phép tham gia chấm các bài thi Hội, thi Đình và cũng góp nhiều công sức lớn trong việc khuyến học thời ấy. Bà còn cùng các bậc túc nho đến giảng dạy, ôn tập cho sĩ tử. Không chỉ vậy, bà còn xin triều đình cấp ruộng đất cho canh tác lấy hoa lợi để giúp đỡ học trò nghèo chăm chỉ, vượt khó.

Nữ trạng nguyên duy nhất trong lịch sử khoa bảng Việt Nam, Nguyễn Thị Duệ

Tượng thờ Bà Chúa Sao Sa - Nguyễn Thị Duệ.

Năm 70 tuổi, bà Nguyễn Thị Duệ xin trí sĩ, về quê Chí Linh dựng am Đàm Hoa. Đây vừa là nơi ở, đọc sách, tĩnh tu và được coi như một trường học của làng. Các sĩ tử trong vùng ngày ngày đến am để nghe bà giảng giải kinh nghĩa. Bà cũng được nhà Lê cấp thuế trong làng làm ngụ lộc, nhưng bà chỉ lấy một ít tiền để chi tiêu, còn lại dành hết cho việc công ích, trợ giúp người nghèo.

Bà Nguyễn Thị Duệ mất vào ngày 8/11/1654 , hưởng thọ 81 tuổi, thi hài bà được an táng ở quê nhà. Ngọn tháp xây trên mộ được gọi là “Tinh Phi cổ tháp” khắc mười chữ “Lễ Phi sinh thông tuệ, nhất kính chiếu tam vương” (Lễ phi là người thông tuệ, một gương soi chiếu ba vua).

Nữ trạng nguyên duy nhất trong lịch sử khoa bảng Việt Nam, Nguyễn Thị Duệ

Tinh Phi cổ tháp - Tháp mộ trạng nguyên Nguyễn Thị Duệ.

Nhớ công ơn của bà, dân làng Kiệt Đặc dựng đền thờ tôn bà làm phúc thần. Trên bức hoành có hai chữ “Hoa Am”, trong có bức tượng bà và đôi câu đối “Giá khoa tiên chiếm Cao Bình bảng/ Đại bút do truyền bát cổ bi”.

Tại Văn Miếu Mao Điền (Hải Dương), 637 vị tiến sĩ được thờ, trong đó có bài vị của nữ tiến sĩ duy nhất đề tên “Nghi Ái quan Nguyễn Thị Duệ”.

Nữ trạng nguyên duy nhất trong lịch sử khoa bảng Việt Nam, Nguyễn Thị Duệ

Đền thờ Trạng nguyên Nguyễn Thị Duệ trên đỉnh đồi Mâm Xôi cạnh núi Phượng Hoàng (Chí Linh, Hải Dương).

Đình làng Kiệt Đoài có một pho tượng đẹp gọi là Vua Bà (Nguyễn Thị Duệ) và một sắc phong thờ phụng: “Chánh vương phủ, thị nội cung tần”. Ngoài ra tại thôn Trung Hà - Nam Sách (đất phong của bà) có đền thờ gồm tượng và sắc phong của các triều đại phong kiến dành cho nữ Trạng nguyên duy nhất của Việt Nam.

Hoàng Khuông (Theo Thương Hiệu và Pháp Luật)

Nguồn: https://thuonghieuvaphapluat.vn/nu-trang-nguye.. Nguồn: https://thuonghieuvaphapluat.vn/nu-trang-nguyen-duy-nhat-trong-lich-su-khoa-bang-viet-nam-la-ai-vz104556.html

Tin được quan tâm

Trung Quốc đang lùng mua từ gốc tới rễ loại cây quý hiếm trồng nhiều ở Việt Nam, giá lên tới 18 triệu đồng/kg

Loại cây này được ví như 'nữ hoàng' của các loại thảo dược quý. Không chỉ thơm, đẹp mà nó còn có rất nhiều công...
Kiến thức 2 ngày, 6 giờ trước

Kể từ bây giờ: Thủ tục sang tên xe máy không cần chủ cũ rất đơn giản, chỉ tốn 100 nghìn đồng

Ngày nay, việc mua xe máy cũ làm phương tiện di chuyển khá phổ biến. Nhưng điều nhiều người thắc mắc không biết làm thế...
Kiến thức 2 ngày, 14 giờ trước

Từ nay, công chức địa chính xã để xảy ra vi phạm trong quản lý đất đai sẽ bị phạt thế nào?

Căn cứ theo quy định tại Điều 240 Luật Đất đai năm 2024, công chức địa chính xã nếu thiếu trách nhiệm để xảy ra...
Kiến thức 1 ngày, 3 giờ trước

Người đóng BHXH trên 20 năm đón tin vui lớn từ tháng 7/2025, cụ thể là gì?

Luật Bảo hiểm xã hội 2024 (có hiệu lực từ ngày 1/7/2025) quy định về việc hưởng BHXH một lần cho người đóng BHXH trên...
Kiến thức 1 ngày, 5 giờ trước

Kể từ nay, chi phí làm sổ đỏ chỉ mất 100.000 đồng, áp dụng với 3 đối tượng này

Theo Luật mới nhất, 3 trường hợp dưới đây chỉ phải nộp khoản phí 100.000 đồng khi làm sổ đỏ.
Kiến thức 2 ngày, 21 giờ trước

Những con giáp nào cần thận trọng vào thứ tư ngày 25/6, tức ngày mùng 1 tháng 6 âm lịch?

Ngày 25 tháng 6, là năm Tỵ, tháng Nhâm Ngọ, ngày Dậu. Cần phải nhận ra phương hướng, củng cố lòng tin, vượt qua chính...
Đời sống số 2 ngày, 21 giờ trước

Tin cùng mục

Bắt đầu từ 2026: Hà Nội và TP. HCM sẽ cấm ô tô đời trước 2017 đi vào địa bàn, có đúng không?

Gần đây, trên mạng xã hội đang có thông tin lan truyền rằng Hà Nội và TP. HCM sẽ cấm ô tô sản đời trước...
Kiến thức 17 phút trước

Tin vui: Đề xuất thời điểm áp dụng tăng lương tối thiểu sớm hơn, trước ngày 1/1/2026

Đề xuất tăng lương tối thiểu trước ngày 1/1/2026 là một trong những nội dung quan trọng tại phiên họp của Hội đồng Tiền lương...
Tin trong ngày 26 phút trước

Đáp án đề thi môn Ngữ văn trong kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2025

Sáng nay hơn 1,1 triệu thí sinh trên cả nước làm bài thi môn Ngữ văn. Đây là 1 trong 2 môn thi bắt buộc...
Tin trong ngày 30 phút trước

Trường hợp nào vượt đèn đỏ mà không bị CSGT xử phạt?

Tham gia giao thông an toàn đòi hỏi sự tuân thủ nghiêm ngặt luật lệ, đặc biệt là việc chấp hành tín hiệu đèn giao...
Dòng sự kiện 45 phút trước

Đúng 4 ngày nữa, 34 tỉnh, thành phố trên cả nước sẽ đồng loạt đóng cửa một dịch vụ

Bắt đầu từ ngày 1/7, các tỉnh, thành phố trên cả nước sẽ đồng loạt đóng cửa website này.
Đời sống số 50 phút trước

Ngành đang thiếu nhân lực trầm trọng, chủ yếu dành cho nam giới: Mức lương ‘chạm đỉnh’ 90 triệu/tháng

Trên các nền tảng tuyển dụng trực tuyến, ngành cơ khí vẫn nằm trong nhóm ngành được nhiều doanh nghiệp tích cực săn đón, cho...
Doanh nghiệp 1 giờ, 12 phút trước

Tin mới cập nhật

Tỷ phú Phạm Nhật Vượng hiện tại đang có bao nhiêu tiền?

Theo thống kê gần nhất tỷ phú Phạm Nhật Vượng đang nắm giữ khối tài sản trị giá 10,2 tỷ USD (hơn 234.170 tỷ đồng)....
Kiến thức 1 giờ, 18 phút trước

Hà Nội chính thức chốt thời gian công bố Bí thư, Chủ tịch 126 xã, phường mới

Theo kế hoạch của Thành ủy Hà Nội, Lễ công bố việc thành lập Đảng bộ 126 xã, phường mới và nhân sự của các...
Tin trong ngày 1 giờ, 19 phút trước

Chính thức tạm dừng chi trả lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội hàng tháng từ ngày 1/7/2025 với 3 nhóm đối tượng

Từ ngày 01/7/2025, Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) 2024 chính thức có hiệu lực, quy định tại Điều 75 nêu rõ việc tạm dừng...
Tin trong ngày 1 giờ, 19 phút trước

Việt Nam sắp khởi công xây dựng thêm 1 sân bay mới, vốn 6.400 tỷ, gần 'thị trấn nhỏ đẹp nhất thế giới'

Dự án sân bay này được kỳ vọng sẽ nâng công suất lên 3 triệu hành khách/năm, góp phần thúc đẩy hạ tầng khu vực...
Tin trong ngày 1 giờ, 20 phút trước

Trên điện thoại có nút 'thần kỳ', ấn là bắt wifi không cần mật khẩu, không tốn 4G, nhiều người không hề biết

Wifi hiện nay có mức độ phủ sóng hầu hết mọi nơi, tuy nhiên bắt wifi miễn phí như thế nào trong khi hầu hết...
Xài gì 1 giờ, 21 phút trước

Con giáp nữ sẽ được ban phước nếu sinh con trai

Theo quan niệm truyền thống, người ta tin rằng nuôi con trai là cách chuẩn bị cho tuổi già. Một trong những đức tính truyền...
Đời sống số 2 giờ, 56 phút trước

Tại sao nhiều người cả đời không thể giàu có? Không phải vì họ không chăm chỉ làm việc, mà là vì họ không hiểu một điều

Nhiều người cả đời chăm chỉ làm lụng vẫn không thể phát tài. Theo các chuyên gia, nguyên nhân không nằm ở sự thiếu nỗ...
Kiến thức 2 giờ, 57 phút trước

Cấp xã có nhiệm vụ mới về giá điện: Sinh viên và người lao động thuê nhà sắp được hưởng lợi lớn

Kể từ ngày 1/7/2025, Phòng Kinh tế cấp xã có nhiệm vụ kiểm tra giá điện đối với sinh viên và người lao động thuê...
Tin trong ngày 2 giờ, 57 phút trước

Ngồi lâu có tác hại gì đến cơ thể con người? Bạn nên ngồi bao lâu là an toàn? Bác sĩ: Đây là giới hạn, quá thời gian này nên đứng lên đi lại!

Trong xã hội hiện đại, “ngồi nhiều” đã trở thành một thói quen phổ biến của nhiều người do tính chất công việc và học...
Chăm sóc sức khỏe 2 giờ, 57 phút trước

Cục Đăng kiểm phát cảnh báo khẩn: Toàn bộ chủ ô tô, xe máy trên cả nước đặc biệt chú ý!

Cục đăng kiểm đang lên tiếng cảnh báo về hiện tượng lừa đảo yêu cầu chuyển khoản 10.000 đồng vào tài khoản ngân hàng của...
Kiến thức 2 giờ, 57 phút trước