Danh mục

Nữ trạng nguyên duy nhất trong lịch sử khoa bảng Việt Nam là ai?

Thứ tư, 23/10/2024 21:26

Lịch sử khoa bảng Việt Nam ghi nhận một nữ trạng nguyên duy nhất, đó chính là bà Nguyễn Thị Duệ (quê ở làng Kiệt Đặc, huyện Chí Linh, tỉnh Hải Dương).

Giáo dục Việt Nam thời phong kiến coi trọng Nho học, phụ nữ không có quyền tham gia thi cử. Tuy nhiên, bà Nguyễn Thị Duệ là ngoại lệ. Bà không chỉ là nữ tiến sĩ đầu tiên ở nước ta, mà còn là nữ trạng nguyên duy nhất trong lịch sử khoa bảng.

Nữ trạng nguyên duy nhất trong lịch sử khoa bảng Việt Nam, Nguyễn Thị Duệ

Nguyễn Thị Duệ - nữ trạng nguyên duy nhất trong lịch sử khoa bảng Việt Nam.

Ngày 14/3/1574, ở vùng Kiệt Đặc, huyện Chí Linh, Hải Dương, một nữ nhi ra đời. Vốn sinh ra trong một gia đình Nho học nghèo khó, Nguyễn Thị Duệ (còn gọi là Nguyễn Ngọc Toàn), hiệu Diệu Huyền sớm thể hiện sự thông minh trác việt. Duệ cũng yêu thích chữ nghĩa từ nhỏ.

Tương truyền, bà biết viết văn, làm thơ khi mới 4 tuổi. Vừa thông minh lại sở hữu nhan sắc xinh đẹp, nên khi mới chỉ hơn 10 tuổi, bà đã được nhiều gia đình quyền quý trong vùng hỏi cưới, định hôn nhưng bà không đồng ý.

Trong Đại Việt Sử Ký Toàn Thư có dẫn, năm 1592, Khi chúa Trịnh Tùng đem quân đánh chiếm Thăng Long, nhà Mạc thất thế, chạy lên Cao Bằng. Nguyễn Duệ cùng cha theo lên đây.

Năm Giáp Ngọ (1594), khi nhà Mạc mở khoa thi cử để tìm kiếm nhân tài giúp nước, thu hút nhiều sĩ tử, trong đó có bà Nguyễn Thị Duệ. Bà lấy tên Nguyễn Ngọc Du, ăn mặc giả trai đăng ký dự thi. Trong các kỳ thi Hương, Hội và Đình, bà đều đỗ đầu và trở thành trạng nguyên. Khi ấy, bà chỉ khoảng 17 - 18 tuổi.

Trong cuốn Những Người Thầy Trong Sử Việt có nhắc đến việc khi triều đình mở tiệc đãi tân khoa, Nguyễn Thị Duệ lúc ấy lấy danh là Nguyễn Du đến làm lễ đầu tiên. Thấy tân trạng mặt hoa da phấn, thân hình mảnh mai, sóng mắt long lanh, vua mới ngờ vực rồi hỏi và được biết Ngọc Du thực chất là con gái.

Cả triều đình kinh ngạc vì chuyện xưa nay chưa từng có, cho rằng đây là tội khi quân, khó thoát khỏi án chết. Tuy nhiên, vua Mạc không trừng phạt, còn tỏ ra quý trọng tài sắc của bà, cho lấy lại tên cũ, ban cho làm lễ quan trong cung dạy chữ và lễ nghi cho các cung tần, thị nữ.

Lâu ngày gặp gỡ, tiếp xúc, vua Mạc càng rung động trước nhan sắc rạng rỡ và tài hoa của nàng lễ quan Nguyễn Thị Duệ nên đưa bà vào hậu cung và tấn phong thành Tinh phi (ngụ ý bà xinh đẹp và sáng láng như vì sao sa). Bởi vậy, dân gian thường gọi bà là “bà chúa Sao Sa”.

Nữ trạng nguyên duy nhất trong lịch sử khoa bảng Việt Nam, Nguyễn Thị Duệ

Tranh vẽ bà Nguyễn Thị Duệ. Ảnh chụp sách "Những người thầy trong sử Việt"

Năm 1625, quân Lê - Trịnh tiến lên Cao Bằng diệt nhà Mạc. Vua Mạc bị bắt đem về Thăng Long. Bà Nguyễn Thị Duệ chạy về ở ẩn tại chùa Sùng Phúc ở phía đông Cao Bằng. Bà vừa trụ trì chùa, vừa dạy học và dạy lễ nghĩa cho con em dân bản. Nhưng rồi quân Trịnh đi truy lùng tàn quân của Mạc Kính Cung đã phát hiện ra nơi bà ẩn náu. Nguyễn Thị Duệ bị bắt, giải đến trước chúa Trịnh. Nhờ tài đối đáp khiêm nhường nhưng thông minh, bà thoát tội chết, được đưa về Thăng Long và đối đãi tử tế.

Nguyễn Thị Duệ quen được hoàng hậu Trịnh Thị Ngọc Trúc (vợ vua Lê Thần Tông). Từ đấy, bà thường cùng hoàng hậu đi lễ chùa, gặp gỡ các sĩ phu có tài để hiểu rõ tình hình trong nước nhằm giúp vua. Bà được phong làm Chiêu nghi đứng trên các cung tần. Về việc này, sách Đại Nam nhất thống chí chép: "Vua Lê triệu vào dạy cung nữ, phong cho tước hiệu là Nghi Ái quan".

Nguyễn Thị Duệ khi làm quan thường dẫn nghĩa lý kinh sử, sự tích cổ kim rành mạch nên hai chúa Trịnh Tráng và Trịnh Tạc đều khen ngợi, trọng vọng. Các biểu sớ, văn bài thi Đại khoa, vua Lê, chúa Trịnh đều nhờ bà khảo duyệt.

Nhận chức Nghi Ái quan, bà được phép tham gia chấm các bài thi Hội, thi Đình và cũng góp nhiều công sức lớn trong việc khuyến học thời ấy. Bà còn cùng các bậc túc nho đến giảng dạy, ôn tập cho sĩ tử. Không chỉ vậy, bà còn xin triều đình cấp ruộng đất cho canh tác lấy hoa lợi để giúp đỡ học trò nghèo chăm chỉ, vượt khó.

Nữ trạng nguyên duy nhất trong lịch sử khoa bảng Việt Nam, Nguyễn Thị Duệ

Tượng thờ Bà Chúa Sao Sa - Nguyễn Thị Duệ.

Năm 70 tuổi, bà Nguyễn Thị Duệ xin trí sĩ, về quê Chí Linh dựng am Đàm Hoa. Đây vừa là nơi ở, đọc sách, tĩnh tu và được coi như một trường học của làng. Các sĩ tử trong vùng ngày ngày đến am để nghe bà giảng giải kinh nghĩa. Bà cũng được nhà Lê cấp thuế trong làng làm ngụ lộc, nhưng bà chỉ lấy một ít tiền để chi tiêu, còn lại dành hết cho việc công ích, trợ giúp người nghèo.

Bà Nguyễn Thị Duệ mất vào ngày 8/11/1654 , hưởng thọ 81 tuổi, thi hài bà được an táng ở quê nhà. Ngọn tháp xây trên mộ được gọi là “Tinh Phi cổ tháp” khắc mười chữ “Lễ Phi sinh thông tuệ, nhất kính chiếu tam vương” (Lễ phi là người thông tuệ, một gương soi chiếu ba vua).

Nữ trạng nguyên duy nhất trong lịch sử khoa bảng Việt Nam, Nguyễn Thị Duệ

Tinh Phi cổ tháp - Tháp mộ trạng nguyên Nguyễn Thị Duệ.

Nhớ công ơn của bà, dân làng Kiệt Đặc dựng đền thờ tôn bà làm phúc thần. Trên bức hoành có hai chữ “Hoa Am”, trong có bức tượng bà và đôi câu đối “Giá khoa tiên chiếm Cao Bình bảng/ Đại bút do truyền bát cổ bi”.

Tại Văn Miếu Mao Điền (Hải Dương), 637 vị tiến sĩ được thờ, trong đó có bài vị của nữ tiến sĩ duy nhất đề tên “Nghi Ái quan Nguyễn Thị Duệ”.

Nữ trạng nguyên duy nhất trong lịch sử khoa bảng Việt Nam, Nguyễn Thị Duệ

Đền thờ Trạng nguyên Nguyễn Thị Duệ trên đỉnh đồi Mâm Xôi cạnh núi Phượng Hoàng (Chí Linh, Hải Dương).

Đình làng Kiệt Đoài có một pho tượng đẹp gọi là Vua Bà (Nguyễn Thị Duệ) và một sắc phong thờ phụng: “Chánh vương phủ, thị nội cung tần”. Ngoài ra tại thôn Trung Hà - Nam Sách (đất phong của bà) có đền thờ gồm tượng và sắc phong của các triều đại phong kiến dành cho nữ Trạng nguyên duy nhất của Việt Nam.

Hoàng Khuông (Theo Thương Hiệu và Pháp Luật)

Nguồn: https://thuonghieuvaphapluat.vn/nu-trang-nguye.. Nguồn: https://thuonghieuvaphapluat.vn/nu-trang-nguyen-duy-nhat-trong-lich-su-khoa-bang-viet-nam-la-ai-vz104556.html

Tin được quan tâm

Công chức, viên chức nhận lương tăng thêm tới 9 triệu đồng/tháng nhờ chính sách mới

Khi áp quy định mới cho phép các viên chức và công chức ở Hà Nội nhận được mức thu nhập tăng thêm lên tới...
Kiến thức 2 ngày, 7 giờ trước

Từ nay, trẻ em, học sinh sẽ bắt đầu được hưởng chính sách ưu đãi, hỗ trợ số tiền lên tới 936.000 đồng/tháng

Chính sách này chính thức có hiệu lực từ đầu tháng 5, quy định nhiều ưu đãi đặc biệt cho trẻ em nhà trẻ, học...
Kiến thức 2 ngày, 4 giờ trước

Ông Hoàng Nam Tiến: Từng dự báo 1 ngành nghề dễ thất nghiệp, hiện tại 'đào thải' cực mạnh nhưng nhiều thí sinh vẫn đăng ký thi

Trong mùa tuyển sinh năm nay, ngành này vẫn đang được nhiều thí sinh đăng ký thi tuyển, bất chấp làn sóng đào thải gần...
Doanh nghiệp 3 ngày, 15 giờ trước

Những con giáp nào cần thận trọng trong ngày Tết Đoan Ngọ thứ bảy ngày 31/5, tức ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch?

Hôm nay là ngày thứ năm của tháng thứ năm âm lịch và chúng ta đang chào đón Tết Đoan Ngọ. Ngày 31 tháng 5,...
Đời sống số 2 ngày, 3 giờ trước

Sao Việt 30/5: Diễn viên Hòa Hiệp bất ngờ thông báo cưới vợ trẻ ở tuổi 43; Nữ ca sĩ Việt được chụp ảnh với Tổng thống Pháp là ai?

Tin sao Việt 30/5/2025: Diễn viên Hòa Hiệp thông báo đã lấy vợ, có con trai gần 1 tuổi. Anh hiện nỗ lực kiếm tiền,...
Chuyện làng sao 2 ngày, 3 giờ trước

Công viên Cầu Giấy đang dần “lột xác” sau hơn 3 tháng cải tạo, hứa hẹn sẽ là 'lá phổi xanh' của thủ đô

Sau hơn ba tháng khẩn trương cải tạo và nâng cấp, công viên Cầu Giấy, tọa lạc tại đường Thành Thái, phường Dịch Vọng, quận...
Kiến thức 2 ngày, 3 giờ trước

Tin cùng mục

Kể từ bây giờ: Rút tiền tại ATM có 3 thay đổi lớn, ai không nắm rõ dễ bị dừng giao dịch

Hiện nay, có 3 thay đổi quan trọng liên quan đến giao dịch tại máy ATM mà khách hàng cần nắm rõ để tránh bị...
Kiến thức 2 giờ, 34 phút trước

Từ bây giờ: Không gạt chân chống khi lái xe máy bị phạt cực nặng, thậm chí tước giấy phép lái xe

Người lái xe không được phép để chân chống hoặc bất kỳ vật gì quệt xuống đường khi đang điều khiển xe.
Kiến thức 3 giờ, 34 phút trước

Chính thức từ 15/6: Có 11 thông tư quy định tiền lương, tiền thưởng sẽ bị bãi bỏ, người lao động đặc biệt lưu ý!

Đây là điều chỉnh quan trọng trong quản lý nhân sự, đãi ngộ doanh nghiệp nhà nước, phù hợp bối cảnh mới và chủ trương...
Kiến thức 3 giờ, 4 phút trước

Những con giáp nào cần thận trọng vào thứ Hai ngày 2/6, tức ngày 7/5 âm lịch?

Ngày 2 tháng 6, thứ Hai, là ngày thứ bảy của tháng năm âm lịch, con giáp nào nên thận trọng hơn? Làm sao để...
Đời sống số 3 giờ, 14 phút trước

Trắc nghiệm tâm lý: Bạn nhìn thấy điều gì đầu tiên và dự đoán hướng đi cuộc sống tương lai của bạn

Bạn nhìn vào một bức tranh tổng thể có thể được diễn giải theo nhiều cách khác nhau, và hình ảnh đầu tiên bạn thấy...
Đời sống số 4 giờ, 33 phút trước

Từ 1/7/2025: Đây là các mức đóng bảo hiểm y tế theo quy định mới nhất, người dân cần nắm rõ

Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Bảo hiểm y tế (năm 2024) có hiệu lực từ ngày 1/7/2025 có nhiều thay...
Kiến thức 4 giờ, 34 phút trước

Tin mới cập nhật

Sao Việt 1/6: Jack lên tiếng khi bị tố lừa đảo 3,6 tỷ đồng; Hoa hậu Đỗ Thị Hà bị bắt gặp đi mua sắm cùng con trai Chủ tịch

Tin sao Việt 1/6/2025: Công ty quản lý của Jack - J97 giải thích chưa giao lightstick cho người mua là bởi đang sản xuất...
Chuyện làng sao 14 phút trước

Tử vi ngày 2/6/2025 của 12 con giáp: Tuổi Sửu công việc khởi sắc, Ngọ cần đề phòng tiểu nhân

Cùng xem tử vi dự đoán gì về vận mệnh, tình duyên, cuộc sống,... của 12 con giáp trong ngày 2/6/2025.
Đời sống số 15 phút trước

Nữ NSƯT sở hữu bất động sản từ Việt Nam đến Úc, U50 gợi cảm nhưng yêu hoài chưa thành

Nữ nghệ sĩ này sở hữu bất động sản ở nhiều nơi, trong đó có vài căn nhà ở TP.HCM. Dù xinh đẹp, giàu có,...
Chuyện làng sao 16 phút trước

Đối với những người khó ngủ, nên đặt loại quả này ở đầu giường. Bạn sẽ chìm vào giấc ngủ ngay khi đặt lưng và ngủ say cho đến bình minh!

Khoảng một phần ba cuộc đời của một người dành cho việc ngủ, nhưng rất nhiều người phải chịu đựng vấn đề về giấc ngủ...
Chăm sóc sức khỏe 34 phút trước

Khi chuyển nhượng, tặng cho, thừa kế quyền sử dụng đất, trường hợp nào được cấp sổ đỏ mới?

Căn cứ theo quy định mới nhất có 2 trường hợp sẽ được cấp sổ đỏ mẫu mới khi sang tên sổ đỏ.
Kiến thức 4 giờ, 3 phút trước

Con gái Hồ Ngọc Hà khiến mạng xã hội 'bùng nổ', hút hơn 6 triệu lượt xem

Ngay sau khi đăng tải, đoạn video Lisa - con gái Hồ Ngọc Hà tập hát tại nhà đã trở thành tâm điểm chú ý...
VIDEO 4 giờ, 3 phút trước

10 điểm mới của quy chế thi tốt nghiệp THPT 2025, thí sinh đặc biệt lưu ý

Kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025 có nhiều điểm mới như thay đổi cấu trúc đề thi, giảm môn thi... nhằm tạo thuận lợi cho...
Tin trong ngày 5 giờ, 32 phút trước

Bắt đầu từ ngày 1/6, người dân có Căn cước công dân gắn chip cần phải biết thay đổi mới này

Việc ứng dụng Căn cước công dân gắn chip vào hoạt động này không chỉ giúp tối ưu quy trình kiểm soát mà còn mở...
Kiến thức 5 giờ, 33 phút trước

Nhà tâm lý học: Nếu một người phụ nữ có bốn đặc điểm này, điều đó có nghĩa là cô ấy đang sống một cuộc sống rất mệt mỏi

Làm sao bạn có thể biết một người phụ nữ đang mệt mỏi? Đây là vấn đề rất đáng để thảo luận, đặc biệt là...
Kiến thức 5 giờ, 41 phút trước

Từ nay, nhiều trường hợp không được nhận đền bù khi bị thu hồi đất: Là trường hợp nào?

Sẽ có một số trường hợp không nhận được đền bù khi Nhà nước thu hồi đất.
Kiến thức 5 giờ, 44 phút trước