Có nhiều kim loại quý hiếm nhưng tại sao vàng được cả thế giới công nhận là có giá trị với vai trò tiền tệ?

Có một nguyên tố kim loại có ký hiệu hóa học Au đã mê hoặc loài người từ hàng ngàn năm nay kể từ xa xưa. Nó là hiện thân của sự giàu có, quyền lực chính trị, nguyên nhân của chiến tranh, là nguồn gốc của các đế chế và tiền tệ. Đây là loại kim loại mà người Inca cổ đại coi là “mồ hôi của mặt trời” - vàng.

Trong hàng nghìn năm qua, mặc dù các quốc gia sử dụng các loại tiền tệ khác nhau nhưng người dân ở tất cả các quốc gia đều có chung sự công nhận rằng vàng hiếm, ổn định và sáng bóng luôn là vật ngang giá chung lý tưởng nhất. Như nhà triết học Karl Marx đã nói trong “Das Kapital”: “Vàng và bạc đương nhiên không phải là tiền, mà tiền tự nhiên là vàng và bạc”. Trong lịch sử phát triển kinh tế của loài người, gần như mỗi bước tiến đều có thể thấy dấu vết của vàng.

Vậy tại sao lưu thông tiền tệ lại chọn vàng? Điều này là do thời xa xưa rất khó xác định thành phần và tỷ lệ cụ thể của các hỗn hợp, hợp chất tự nhiên nên người xưa đã chọn cách thanh lọc các nguyên tố. Vậy câu hỏi lại được đặt ra: trong số 118 nguyên tố trên bảng tuần hoàn, tại sao vàng lại có thể nổi bật và trở thành loại tiền tệ linh hoạt nhất thế giới?

Trên thực tế, câu hỏi này không khó trả lời, chỉ cần mở bảng tuần hoàn các nguyên tố ra là có thể tìm ra được.

Vàng và những đặc điểm, tính chất của nó

118 nguyên tố có vẻ như rất nhiều, nhưng nếu bạn muốn sử dụng một nguyên tố làm nguồn dự trữ của cải và đồng tiền mạnh để lưu thông thì những nguyên tố đó thực sự rất hạn chế.

Đầu tiên, chúng ta hãy nhìn vào phía bên phải của bảng tuần hoàn. Về cơ bản đây là các loại khí hiếm và halogen. Làm sao có thể sử dụng khí làm tiền tệ? Mọi người không thể mang theo một chai gas nhỏ bên mình và những loại khí này không màu và thậm chí không thể nhìn thấy được. Cả thủy ngân và brom đều độc hại và không thể dùng làm tiền tệ, vì vậy asen và một số nguyên tố khác cũng có thể bị loại bỏ.

Sau khi nhìn vào bên phải, chúng ta hãy nhìn vào bên trái của bảng tuần hoàn các nguyên tố. Bạn cũng có thể loại trừ hầu hết các nguyên tố, chẳng hạn như chất kiềm và các nguyên tố đất hiếm, vì chúng dễ xảy ra phản ứng hóa học.

Vàng có được vai trò tiền tệ vì có thể bảo toàn giá trị, tính thẩm mỹ cực cao cho nên dễ dàng được chấp nhận trên phạm vi rộng lớn.

Điều cũng cần phải loại bỏ là một số nguyên tố phóng xạ như radium và uranium. Không ai hy vọng rằng tiền sẽ mang lại bệnh tật hoặc ung thư cho họ. Sau đó, có một số cái gọi là nguyên tố đất hiếm, hầu hết đều hiếm hơn vàng và tính chất hóa học của chúng vẫn rất khó phân biệt nên việc sử dụng chúng làm tiền tệ là không thực tế.

Sau khi đọc bên trái và bên phải, phần còn lại là khu vực ở giữa của bảng tuần hoàn các nguyên tố, bao gồm "kim loại chuyển tiếp" và "kim loại hậu chuyển tiếp". Dưới đây là một số nguyên tố mà chúng ta rất quen thuộc, chẳng hạn như sắt, nhôm, đồng, chì, bạc. Loại nguyên tố này có vẻ giống với vàng và có thể được sử dụng làm tiền tệ, nhưng sau khi kiểm tra chi tiết, bạn sẽ thấy rằng không có nguyên tố nào phù hợp bằng vàng.

Ví dụ, titan và zirconium ở gần bên trái rất cứng và khó tinh luyện. Lò nung cần phải được nung nóng đến hơn 1.000 độ để tinh luyện những kim loại này từ quặng, người xưa không thể làm được việc này.

Hãy nhìn lại nhôm và sắt. Nhôm cũng rất khó luyện. Mặc dù sắt rất sáng bóng sau khi đánh bóng, nhưng sắt có một khuyết điểm chết người, đó là không ai muốn một đồng tiền bị rỉ sét. Bằng cách tương tự, các nguyên tố như chì và đồng cũng có thể bị loại trừ vì chúng cũng rất dễ bị ăn mòn.

Sau khi loại bỏ một số, vẫn còn 8 nguyên tố ở khu vực giữa. 8 nguyên tố này còn được gọi là kim loại quý. Đó là: bạch kim, palladium, rhodium, iridium, osmium, ruthenium, vàng và bạc. Chúng được gọi là kim loại quý vì chúng quá hiếm và quý, đặc biệt là 6 nguyên tố đầu tiên. Do đó, 6 nguyên tố đầu tiên không phù hợp để sử dụng làm tiền tệ. Chúng hiếm đến mức hiếm khi được tìm thấy, nên không thể sử dụng làm tiền tệ.

Vàng có thể khắc phục mọi điểm yếu của các nguyên tố khác trên trái đất, và có đặc tính vật lý, hóa học không bị ăn mòn phù hợp để làm tiền tệ.

Vì thế bây giờ chỉ còn lại vàng và bạc. Mặc dù cả hai đều là kim loại quý và rất hiếm nhưng chúng chưa phải là hiếm so với những nguyên tố trên. Hơn nữa, điểm nóng chảy của vàng và bạc tương đối thấp nên dễ dàng đúc thành tiền.

Tuy nhiên, bạc có một nhược điểm khác so với vàng. Bạc sẽ phản ứng với một lượng nhỏ lưu huỳnh trong không khí và mất đi độ bóng, trong khi vàng không hoạt động về mặt hóa học, tương đối trơ và không dễ phản ứng với các chất khác. Đây là lý do tại sao vàng đã trở thành loại tiền tệ phổ biến nhất, tại sao mọi người có niềm yêu thích đặc biệt với vàng và giá trị của vàng lớn hơn giá trị của bạc.

Phương pháp loại bỏ hóa học và sàng lọc từng lớp ở trên đã giúp vàng cuối cùng nổi bật giữa 118 nguyên tố và trở thành loại tiền tệ được tất cả các quốc gia trên thế giới công nhận. Vàng luôn được săn đón rất nhiệt tình trong lịch sử văn minh nhân loại. Đã có rất nhiều “cơn sốt vàng” trong lịch sử thế giới và vàng được coi là biểu tượng của sự cao quý và giàu có.

Tiêu chuẩn bản vị Vàng cổ điển

Vào thế kỷ 19, vàng trở thành đồng tiền quốc tế được thế giới công nhận.

Kỷ nguyên huy hoàng nhất của vàng chắc chắn là vào thế kỷ 19 khi nó trở thành đồng tiền quốc tế được thế giới công nhận và đó được gọi là thời đại “bản vị vàng”. Vào thời điểm đó, vàng có thể được sử dụng làm phương tiện thanh toán trong lưu thông và thanh toán, đồng thời nó cũng có thể được sử dụng làm đồng tiền cứng quốc tế để thanh toán ngoại thương.

Thời cổ đại, con người thường mua bán bằng cách trao đổi đồ vật và sản phẩm với nhau, một số sẽ dùng vàng, bạc làm tiền tệ để thanh toán.

Ngày nay, tiền tệ thường được phát hành bởi một cơ quan dưới sự giám sát của Nhà nước hoặc Chính phủ ví dụ Ngân hàng Trung Ương.

Ngày nay, tiền tệ tồn tại dưới rất nhiều hình thức, có thể kể đến như:

- Tiền pháp định - loại tiền giấy, tiền kim loại do Nhà nước/Chính phủ phát hành;

- Tiền hàng hóa - vàng, bạc, đồng, thuốc lá, hạt cacao, bò, lúa…

- Tiền thay thế - phiếu mua hàng, đổi điểm thưởng…

- Tiền mã hóa - Bitcoin, crypto…

Tiền tệ có 4 chức năng cơ bản, đó là: thước đo giá trị, là phương tiện trao đổi hàng hóa, là phương tiện thanh toán đồng thời có chức năng tiền tệ thế giới.

Hệ thống Bretton Woods

Sau Thế chiến thứ hai, do Mỹ duy trì nguồn dự trữ vàng lớn nhất thế giới nên đồng đô la Mỹ đã trở thành đồng tiền ổn định và lưu thông mạnh nhất trên thế giới. Năm 1944, Hệ thống Bretton Woods cũng thiết lập một hệ thống trao đổi vàng trong đó đồng đô la Mỹ được neo giá vàng và các loại tiền tệ khác được neo vào đồng đô la Mỹ.

Tuy nhiên, vào năm 1973, Tổng thống Hoa Kỳ Richard Nixon tuyên bố rằng đồng đô la Mỹ sẽ được tách khỏi vàng. Kể từ đó, các loại tiền tệ đang lưu hành ở nhiều quốc gia trên thế giới đã trở thành đồng tiền hợp pháp. Sự kết thúc của thời đại “bản vị vàng” cũng dần làm lu mờ ánh hào quang rực rỡ của vàng.

Vậy liệu vàng có còn đóng vai trò quan trọng trong quá trình toàn cầu hóa và hiện đại hóa kinh tế thế giới ngày nay hay không?

Câu trả lời là có. Ví dụ, trong cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008, vàng nổi bật trong thị trường hàng hóa toàn cầu ảm đạm. Giá từng vượt mốc 1.100 USD/ounce. Khối lượng giao dịch của các thị trường vàng lớn ở châu Âu, châu Mỹ và thế giới đều cho thấy một năm tăng trưởng đáng kể. Thành tích nổi bật của vàng trong cuộc khủng hoảng tài chính phản ánh vai trò đặc biệt không thể thay thế của nó trong việc ứng phó với khủng hoảng và đảm bảo an ninh kinh tế, tài chính quốc gia.

Trong xã hội hiện đại, mặc dù vàng không phải là tiền tệ nhưng chức năng tiền tệ của nó vẫn đóng một vai trò quan trọng. Ví dụ, mặc dù vàng không còn được sử dụng trong thanh toán ngoại thương nhưng vàng vẫn là phương thức thanh toán được cả hai bên chấp nhận khi cán cân thanh toán cuối cùng đã cân bằng; Hay vàng vẫn là đồng tiền thanh toán quốc tế lớn thứ năm sau đồng đô la Mỹ, euro, bảng Anh và yên...

Ngày nay, các nước trên thế giới ngày càng quan tâm đến vàng và dự trữ lượng vàng lớn, đặc biệt là Mỹ, Đức, Ý, Pháp và các nước châu Âu. Mỹ có trữ lượng vàng thuộc hàng đầu thế giới. Trung Quốc hiện có trữ lượng vàng là 1.948 tấn, đứng thứ sáu trên thế giới.

Vàng không chỉ có thể bảo vệ sự giàu có một cách hiệu quả mà còn rất có thể sẽ đóng một vai trò quan trọng trong hệ thống tiền tệ quốc tế mới trong tương lai. Việc tăng cường dự trữ vàng của đất nước tôi cũng được chú trọng trong tương lai và sự phát triển chiến lược của nó có ý nghĩa rất lớn.

Ngày nay, vàng vẫn còn đóng vai trò quan trọng trong quá trình toàn cầu hóa và hiện đại hóa kinh tế thế giới.

Có bao nhiêu vàng trên thế giới?

Theo ước tính, hiện có khoảng 212.582 tấn vàng đã được khai thác trong suốt lịch sử, trong đó khoảng hai phần ba đã được khai thác kể từ năm 1950. Vì vàng hầu như không thể phá hủy, có nghĩa là hầu hết kim loại này vẫn tồn tại dưới dạng này hay dạng khác. Nếu tất cả vàng trên thế giới được đặt cạnh nhau, khối hình hộp bằng vàng nguyên chất sẽ dài khoảng 22 mét ở mỗi cạnh.

Tổng lượng vàng (cuối năm 2023) là 212.582 tấn. Trong đó: Đồ trang sức: khoảng 96.487 tấn chiếm 45%. Thỏi và tiền xu (bao gồm cả ETF được hỗ trợ bằng vàng) khoảng 47.454 tấn chiếm 22%. Ngân hàng trung ương dự trữ: ~36.699 tấn, chiếm 17%. Khác: khoảng 31.943t, 15%. Trữ lượng vàng chưa khai thác còn lại: ~ 59.000 tấn

Hoàng Anh (Theo Thương Hiệu và Pháp Luật)