Bí quyết nào khiến người cao nguyên không mắc chứng say độ cao, khả năng thích ứng của họ mạnh đến mức nào?

Ở môi trường trên cao, nơi lượng oxy mỏng và áp suất không khí thấp, người bình thường thường gặp rắc rối với chứng say độ cao, nhưng dường như chỉ có một nhóm người là khác biệt - những người ở cao nguyên. Họ sống ở cao nguyên phủ đầy tuyết của dãy Himalaya, bắt đầu từ môi trường cực kỳ khắc nghiệt của cao nguyên Tây Tạng, sau một thời gian dài thích nghi và tiến hóa, họ đã phát triển khả năng thích nghi cao nguyên đáng kinh ngạc.

Theo bài viết của tôi, chúng ta hãy bắt đầu một cuộc hành trình kỳ thú để khám phá khả năng thích ứng của người dân cao nguyên, khám phá những bí mật ẩn giấu đằng sau nhóm này, đồng thời suy nghĩ về những bí ẩn và khả năng tiến hóa của loài người.

Gen đặc biệt của người cao nguyên

Các vùng cao nguyên được biết đến với độ cao, áp suất khí quyển mỏng và lượng oxy tương đối thấp. Trong môi trường khắc nghiệt này, khả năng thích ứng sinh lý độc đáo của người dân cao nguyên đã thu hút sự quan tâm rộng rãi của các nhà khoa học. So với người dân ở vùng có độ cao thấp, quần thể cao nguyên có một số biến thể di truyền đặc biệt có liên quan mật thiết đến khả năng thích nghi với môi trường ở độ cao.

Một trong những thách thức lớn nhất mà những người sống ở độ cao phải đối mặt là áp suất khí quyển mỏng và môi trường oxy thấp. Làm thế nào cơ thể phản ứng với những điều kiện khắc nghiệt này đã trở thành trọng tâm của các nhà khoa học. Một nghiên cứu do các nhà khoa học Trung Quốc thực hiện cho thấy so với vùng có độ cao thấp, người Tây Tạng sống ở vùng có độ cao cao có một gen tên là EPAS1, gen này liên quan chặt chẽ đến khả năng thích ứng của cơ thể với môi trường ít oxy.

Qua nghiên cứu về gen EPAS1, các nhà khoa học đã phát hiện ra rằng đột biến ở gen này có liên quan đến việc người Tây Tạng mang nhiều hồng cầu hơn, cải thiện hiệu quả khả năng cung cấp oxy của họ. Ngoài ra, nghiên cứu còn phát hiện ra rằng những người sống ở độ cao biểu hiện nhiều huyết sắc tố hơn, điều này giúp cải thiện hơn nữa khả năng sống sót của họ trong môi trường ít oxy.

Ngoài gen EPAS1, một gen khác có liên quan chặt chẽ đến khả năng thích nghi của con người ở độ cao lớn là HIF-1α. Gen này mã hóa một loại protein đặc biệt có tác dụng kích thích sản xuất hồng cầu và tạo điều kiện thuận lợi cho việc cung cấp oxy trong môi trường ít oxy.

Những người ở độ cao mang đột biến gen HIF-1α cho phép họ sử dụng oxy trong không khí loãng hiệu quả hơn. Đột biến này không chỉ làm tăng sản xuất hồng cầu mà còn thúc đẩy quá trình hình thành mạch và lưu thông máu, từ đó làm tăng nguồn cung cấp oxy.

Ngoài những biến thể di truyền đã được phát hiện, còn có rất nhiều gen khác liên quan đến khả năng thích nghi ở độ cao cần được nghiên cứu thêm. Ví dụ, gen protein co mạch và gen liên quan đến oxy hóa khử có thể đóng một vai trò quan trọng trong khả năng thích nghi của người dân vùng cao nguyên. Đột biến ở những gen này có thể làm cho quần thể cao nguyên có khả năng đối phó tốt hơn với các điều kiện khắc nghiệt như tình trạng thiếu oxy, từ đó cải thiện khả năng sống sót và sức khỏe của họ.

Quần thể cao nguyên sở hữu một số biến thể di truyền đặc biệt có liên quan chặt chẽ đến khả năng thích ứng với môi trường độ cao. EPAS1 và HIF-1α là hai gen được nghiên cứu rộng rãi có thể làm tăng sản xuất hồng cầu và cung cấp oxy, từ đó cải thiện khả năng sống sót của người dân vùng cao nguyên trong môi trường ít oxy.

Với sự tiến bộ của khoa học và công nghệ, chúng ta có thể hy vọng rằng nhiều nghiên cứu di truyền hơn về khả năng thích nghi của quần thể cao nguyên sẽ tiết lộ nhiều bí ẩn hơn trong tương lai và hy vọng mang lại sự bảo vệ y tế tốt hơn cho con người sống ở khu vực có độ cao lớn.

Hiệu suất sử dụng oxy của người dân vùng cao

Môi trường oxy loãng ở vùng cao nguyên ảnh hưởng rất lớn đến hoạt động sống. So với các nhóm khác, người cao nguyên có hiệu quả sử dụng oxy cao hơn. Khả năng thích ứng với oxy của người dân vùng cao có liên quan chặt chẽ với những thay đổi trong hệ hô hấp. Phổi của trẻ phát triển mạnh mẽ hơn, dung tích phổi lớn hơn và diện tích bề mặt phế nang lớn hơn.

Điều này cho phép họ hấp thụ oxy hiệu quả hơn trong không khí loãng ở cao nguyên. Đồng thời, người dân ở vùng cao nguyên cũng có nhiều hồng cầu hơn người ở độ cao thấp, điều này dẫn đến khả năng vận chuyển oxy trong cơ thể tăng lên và cải thiện hơn nữa hiệu quả vận chuyển oxy.

Cơ thể của người cao nguyên duy trì sự cân bằng oxy thông qua nhiều cơ chế khác nhau. Mạch máu phổi của họ phát triển dày đặc hơn, làm tăng diện tích tiếp xúc giữa oxy và máu. Bằng cách này, nhiều oxy có thể được hấp thụ và lưu thông khắp cơ thể qua máu. Sự điều hòa co mạch và giãn nhu mô phổi của người ở trạng thái bình nguyên nhạy hơn người bình thường. Điều này cho phép họ điều chỉnh lưu lượng máu và hàm lượng oxy trong máu trong phổi bằng cách thay đổi đường kính mạch máu phổi trong môi trường thiếu oxy ở vùng núi cao.

Trong không khí loãng mà người dân trên cao nguyên hít thở, mức độ oxy hóa mô trong cơ thể chính là chìa khóa để duy trì hoạt động bình thường của cơ thể. Cơ thể của họ duy trì mức oxy hóa mô cao hơn bằng cách tăng số lượng tế bào hồng cầu và tăng ái lực của máu với oxy. Những người ở vùng cao nguyên cũng thay đổi con đường trao đổi chất nội bào và dựa nhiều hơn vào quá trình chuyển hóa hiếu khí của oxy để tăng cường cung cấp năng lượng và duy trì các chức năng bình thường của cơ thể.

Người dân cao nguyên có những cơ chế độc đáo để thích nghi với môi trường độ cao và duy trì các hoạt động sống với hiệu quả sử dụng oxy cao hơn. Họ duy trì hiệu quả vận chuyển và sử dụng oxy cao thông qua các cơ chế khác nhau như phát triển phổi, tăng số lượng hồng cầu và điều hòa mạch máu phổi. Phát hiện này có thể có ý nghĩa to lớn đối với việc quản lý sức khỏe và phòng chống bệnh tật của người dân vùng cao nguyên, đồng thời mang lại nguồn cảm hứng cho sự sống sót và thích nghi của con người trong môi trường độ cao.

Những thay đổi sinh lý ở người cao nguyên

Vùng cao nguyên là những khu vực có độ cao trên 1.500 mét so với mực nước biển, do hàm lượng oxy thấp hơn vùng đồng bằng nên người dân sống trên cao nguyên phải trải qua một loạt quá trình thích nghi sinh lý. Những cơ chế thích ứng này cho phép họ thực hiện các hoạt động sống bình thường trong không khí loãng.

Sự thay đổi sinh lý đầu tiên là sự gia tăng nồng độ hemoglobin. Hemoglobin là một protein quan trọng trong tế bào hồng cầu mang oxy đến các bộ phận khác nhau của cơ thể. Ở môi trường cao nguyên, hàm lượng oxy thấp, để đáp ứng nhu cầu oxy của cơ thể, cơ thể người dân cao nguyên sẽ tự động điều chỉnh để tăng tổng hợp huyết sắc tố và tăng số lượng hồng cầu. Sự thay đổi này có thể làm tăng khả năng vận chuyển oxy trong máu, từ đó đảm bảo chức năng bình thường của các mô và cơ quan khác nhau trong cơ thể.

Thay đổi sinh lý thứ hai là sự giãn nở của mạch máu và giảm độ nhớt của máu. Trong môi trường cao nguyên, do nồng độ oxy thấp hơn, cơ thể cần tăng lưu lượng máu để bù đắp lượng oxy thiếu hụt. Những người ở độ cao có các mạch máu giãn ra để tăng kích thước và tốc độ lưu thông máu. Đồng thời, độ nhớt của máu cũng sẽ giảm, từ đó làm giảm độ nhớt của máu và khiến máu lưu thông trơn tru hơn. Sự thay đổi này giúp cải thiện hiệu quả cung cấp oxy và chất dinh dưỡng, đồng thời đảm bảo quá trình trao đổi chất và hoạt động bình thường của các bộ phận khác nhau trong cơ thể.

Sự thay đổi sinh lý thứ ba là sự thay đổi thích nghi của hệ hô hấp. Trong môi trường cao nguyên, do hàm lượng oxy thấp hơn nên cơ thể con người cần lấy oxy nhanh hơn qua đường thở. Dung tích phổi và tần số hô hấp của người dân ở vùng cao nguyên sẽ tăng lên giúp tăng diện tích tiếp xúc giữa phổi và không khí và nâng cao hiệu quả hấp thụ oxy. Những người ở độ cao cũng có diện tích bề mặt phế nang tăng lên để tăng khả năng hấp thụ oxy. Những thay đổi này cho phép cơ thể lấy oxy hiệu quả hơn và tăng khả năng thích ứng của hệ hô hấp.

Những người sống trong môi trường cao nguyên trong một thời gian dài đã trải qua nhiều thay đổi về thích nghi sinh lý. Sự gia tăng nồng độ huyết sắc tố, sự giãn nở của mạch máu, giảm độ nhớt của máu và những thay đổi thích nghi trong hệ hô hấp cho phép người cao nguyên thực hiện các hoạt động sống bình thường trong không khí loãng.

Những cơ chế thích ứng này không chỉ là sự thích nghi của cơ thể với môi trường mà còn là kết quả của quá trình chọn lọc tự nhiên. Những người sống lâu năm trên cao nguyên đều trải qua những thay đổi này trong cơ thể, để có thể sống tốt hơn trong môi trường cao nguyên và tận hưởng cảnh đẹp, vẻ đẹp tự nhiên của cao nguyên.

Lê Dương (Theo Thuơng Hiệu và Pháp Luật)