Danh mục

Tục lệ bú vú kết nghĩa ở Ba Na

Thứ năm, 13/12/2012 16:21

Xã Đắk-Rơ-Wa (thị xã Kon Tum, tỉnh Kon Tum) là địa bàn cư trú lâu đời của tộc người Xơ-đăng, Jrai và Bana. Ở đây có hủ tục rùng rợn - chôn sống con theo mẹ mà người vùng cao gọi là "dọ-tơm-amí" và một tục lệ lạ kỳ… bú vú kết nghĩa.

1. Chiều ở làng Kon JơDri hoang sơ đến lạ. Những cơn gió phóng đãng từ rừng già đi qua dòng sông Đắk Bla theo tiếng cư dân bản địa có nghĩa "dòng sông ăn thịt người" thổi thốc vào từng con đường mòn ăn sâu vào những nhà dân, mang theo lá mục và tung bụi mịt mù khiến không gian càng thêm phần u uẩn. Lần trở lại này, tìm mãi nhưng chúng tôi không gặp được chị Y Don ở làng Kon K'tu 2  để "bắt" chị thực hiện lời hứa kể nhiều chuyện hơn về hủ tục "dọ-tơm-amí".


Bé Pi-an, đứa trẻ may mắn thoát khỏi hủ tục chôn sống theo mẹ
được nuôi dưỡng ở Mái ấm Vinh Sơn 1 - Kon Tum.

Y Don từng may mắn thoát khỏi hủ tục hãi hùng nhờ tình yêu thương của dân làng Kon JơDri cứu sống nên chị rất rành rẽ chuyện liên quan đến hủ tục quái gở kia. Lần trước vì không có nhiều thời gian nên Don hứa  lần gặp sau sẽ "đãi" chúng tôi chuyện về những đứa trẻ như chị từng thoát chết trong đường tơ kẻ tóc bởi hủ tục bạo tàn. Cùng đó là rất nhiều câu chuỵên thấm đẫm tình người về các sơ ở dòng tu Ảnh Phép Lạ khi bao năm qua đã lặng lẽ đấu tranh với hủ tục, cứu sống nhiều đứa trẻ cận kề cái chết bởi hủ tục quái rợ!

Không gặp Y Don nhưng chúng tôi may mắn gặp lại cụ M'Lang, 78 tuổi, ở làng Kon Klor. Từ cụ M'Lang và một số người già khác, bên cạnh nỗi hãi hùng của hủ tục năm xưa trở về, trong những chuyện của ngày xưa ấy các người già ở Đắk-Rơ-Wa đã bật mí một luật tục, đúng hơn là mỹ tục mà nếu cha mẹ của đứa trẻ lúc còn chưa dứt sữa thực hiện thì nếu có chuyện không hay xảy ra với họ (người mẹ) thì đứa trẻ sẽ không bị chôn sống theo hủ tục. "Muốn như vậy phải thực hiện lễ kết nghĩa. Không kết nghĩa với thần thì kết nghĩa với người. Muốn kết nghĩa với người phải bú vú thôi" - cụ Siu P'Lei, người mà sau này chúng tôi gặp tại xã Ialy, huyện Chư Pảh, Gia Lai, từng có thời gian sinh sống ở Kon-Rơ-Wa, bật mí.

Tâm tình trên của các cụ già đã dẫn dắt, đưa chúng tôi quay trở ngược về quá khứ tìm hiểu những nghi lễ của tục kết nghĩa của các tộc người vùng cao, trong đó có tục bú vú kết nghĩa mẫu tử (hoặc phụ tử) của người Bana mà theo chia sẻ của cụ M'lang và một số người già khác chủ yếu nhằm mục đích bảo vệ đứa trẻ thoát khỏi hủ tục "dọ-tơm-amí".

Cần nói rõ rằng người Bana theo đa thần giáo, họ tin thờ nhiều vị thần như Thần sấm sét, Thần lúa, Thần nước, Thần núi, Thần sông, Thần cây, Thần ghè (đựng rượu, người Jrai thường gọi ché)… và gọi chung các vị thần ấy là Yang. Vì tin các thần có nhiều quyền năng, ai được thần quan tâm, "dòm ngó" sẽ có được sức mạnh của loài hổ, có lúa gạo đầy bồ, có nhiều của cải… nên đi đâu, làm gì, gặp trở ngại gì người Bana đều dâng lễ vật và cầu khấn các Yang. Và tùy lĩnh vực mà họ khấn cầu vị thần phù hợp. Ví như muốn được mùa thì cầu Thần lúa (Yang Sơri), muốn chặt cây rừng để làm hòm độc mộc hoặc thuyền độc mộc (khoét lõi cây khổng lồ làm áo quan hoặc thuyền) thì phải xin Thần cây (Yang Long)…       


Đường vào các buôn làng ở xã Đắk-Rơ-Wa.

Vì tôn sùng các thần một cách tuyệt đối nên từ ngàn xưa, người Bana đã hình thành tục lệ kết nghĩa với thần linh với ước mong được  các thần bảo hộ ban cho sức mạnh, sự giàu sang quyền quý cũng như tránh nạn chết xấu (chết đuối, chết do đá lở, cây đè, hổ vồ, rắn cắn…). Già Y Sáo, ở làng Kon Klor giải thích cặn kẽ lý do vì sao mà gần 50 năm trước, già khi ấy còn là người đàn ông khỏe mạnh, có vợ và 3 con, đã làm lễ kết nghĩa với Thần lúa: "Một đêm nằm ngủ, mình thấy thần hiện thân là đứa trẻ đến thăm, tặng cho mình lưỡi cuốc… Rồi mình và thần nói chuyện rất lâu. Khi đi, thần nắm tay mình bảo từ đây là cha con. Tỉnh dậy mình đã nhờ bơjâu (thầy cúng) làm lễ kết nghĩa".

Người Bana tin: một người khi nằm mơ thấy thần là người có số mạng lớn. Khi được bơjâu làm lễ kết nghĩa cha con hoặc anh em với vị thần bảo hộ rồi thì thân nhân của người được thần kết nghĩa ấy cũng là người thân của thần nên cũng được thần quan tâm, giúp đỡ. Già Y Sáo bật mí cho chúng tôi biết rằng, nếu nằm mộng thấy kết nghĩa với Thần sấm sét (Bok Glaih) sẽ được ban cho sự giàu có và sống lâu, kết nghĩa với Thần nước (Yang Đak) thì không lo bị chết đuối, có nhiều cá ăn và không lo bị hư hại nhà cửa, ruộng rẫy do lũ lụt…

Chúng tôi hỏi già Y Sáo: Khi kết nghĩa với Thần lúa rồi già có bội thu trong việc thu hoạch mùa màng, ông cười bảo lúc đầu cũng được mùa nhưng sau đó do nắng hạn, rồi do con khỉ, con heo vào rẫy phá hoại nên lúa vừa hạt lép, thu hoạch chẳng đầy gùi (mất mùa). "Nếu không được mùa thì thần không còn bảo hộ mình nữa. Thần không bảo hộ do có ai đó trong dòng họ làm thần buồn lòng" - già Y Sáo, tin như vậy!

Nghi thức kết nghĩa với thần linh của người Bana khá đơn giản. Khi muốn là anh em, cha con với các vị thần, người ấy phải mổ trâu, phải tốn nhiều ghè rượu để cúng thần và đãi làng. Đây chính là một phần rào cản của việc con người kết thân với thần linh. Bởi có người trong hoàn cảnh nghèo khó khi thấy thần hiện về hỏi thăm, tặng quà, nói chuyện kết nghĩa nhưng khi tỉnh dậy đã giấu nhẹm chuyện này, chẳng dám kể với ai vì sợ… phải tiến hành nghi thức kết nghĩa tốn kém!

2. Từ câu chuyện người trần tục kết nghĩa với các vị thần, chúng tôi dần chuyển sang tục kết nghĩa giữa các thành viên trong cộng đồng với nhau nhằm mục đích tìm hiểu cặn kẽ ý nghĩa mối quan hệ của tục lệ này với  hủ tục chôn sống trẻ sơ sinh. Những người già cho biết bao đời qua, người Bana kết nghĩa anh em, cha con, mẹ con hay kết nghĩa thành anh chị em với nhau vì nhiều lý do như để được thân mật hơn, hoặc giúp đỡ nhau trong cuộc sống. Nhưng thường thì khi ông bố bà mẹ nào đó đồng ý cho con mình làm con người khác và ngược lại thì họ nhằm mục đích mong cho con có người đỡ đầu, để con không phải gánh chịu cái hủ tục "dọ-tơm-amí" nếu chẳng may mẹ hoặc vợ mình qua đời khi đứa con còn chưa dứt sữa mẹ.


Cụ Siu P'Lei đang kể chuyện chôn sống trẻ sơ sinh và tục… bú vú.

Để thực hiện việc kết nghĩa nhận con ấy, đầu tiên ông bố và mẹ của đứa trẻ phải bàn bạc, cùng đồng thuận rồi nhờ người “mai mối” hoặc đến gặp cặp vợ chồng nào đó mà họ có ý định kết thân để trao gửi con cho nhau. Cụ bà Y M'lang cho rằng, thường thì hai gia đình muốn kết nghĩa nhận con với nhau phải cùng khá giả, cùng có của ăn của để bởi có như thế thì khi một trong hai gia đình gặp hữu sự, ví như mẹ ruột của đứa trẻ còn chưa dứt sữa chết thì bố mẹ nuôi của nó mới có điều kiện chăm lo cho nó đến khi biết chạy nhảy, biết nghĩ suy! "Nếu hai gia đình đồng ý thì cùng hẹn ngày làm lễ bú vú" - cụ bà M'lang cho biết.

Cũng theo cụ, lễ vật làm lễ do phía người làm con sắm sửa. Bình thường thì có gà rượu, người khá giả hơn thì mổ thêm heo mang đến nhà cha (mẹ) làm lễ.  

Nghi thức của lễ bú vú xem ra rất đỗi kỳ lạ nhưng không đến độ trần tục như người ta nghĩ. Nghĩa là không có chuyện đứa trẻ sẽ vục đầu vào ngực người mẹ hay người cha mà nó sẽ kết nghĩa… bú lấy bú để!

Các già làng kể: Hôm diễn ra lễ bú vú, trước tiên gia đình hai bên cùng nhau thịt heo mổ gà rồi lấy máu trộn lẫn với rượu. Xong rồi người nhận làm cha (hoặc mẹ) của đứa trẻ kết nghĩa sẽ để mình trần đứng một bên và mặc cho người làm môi giới cầm bát rượu hòa máu con vật hiến sinh đứng sau lưng đổ từ vai xuống ngực cho đứa con kết nghĩa há miệng dưới vú hớp uống nước ấy với sự hỗ trợ của người cha (hoặc mẹ) nuôi bằng cách dùng hai tay ôm lấy cổ đứa con kết nghĩa.

Chỉ đến khi người môi giới đổ hết chén rượu thì nghi thức bú vú mới kết thúc. Lúc này hai gia đình kết nghĩa sẽ cùng đến bên ghè rượu, cùng lấy gan con vật hiến sinh và cùng khấn thề với hàm ý thông báo cho các vị thần biết chuyện và mời các thần uống rượu, ăn gan những con vật hiến sinh như một cách thể hiện sự quan tâm, giúp đỡ cho cha con (hoặc mẹ con) kết nghĩa được sức khỏe, sống lâu, sống thuận hòa đến đời con cháu. Cũng cần nói thêm rằng, trong quá trình đổ rượu hòa máu ấy, người môi giới vừa đổ rượu vừa khấn xin các thần phù hộ cho tình phụ tử hoặc mẫu tử của hai gia đình kết nghĩa được bền chặt,  cùng ăn ở thuận hòa, cùng yêu thương giúp đỡ lẫn nhau, ai làm trái, sống sai sẽ bị các thần làm hại!

Đến đây thì nghi lễ bú vú xem như khép lại. Mọi người cùng ăn uống, trò chuyện vui vẻ với nhau. Và sau nghi lễ này vài tháng, đến lượt người cha (hoặc mẹ) sẽ sắm lễ vật đãi lại đứa con kết nghĩa với luật lệ bắt buộc lễ ấy phải trọng (nhiều) hơn lễ của con, ví như gia đình con giết heo thì họ mổ bò. Lúc này chỉ là nghi thức đãi ăn chứ không hành lễ và kết thúc buổi giao hảo ấy, bố (mẹ) đứa trẻ mà họ nhận kết nghĩa còn phải tặng cho nó vật quý làm kỷ niệm, thường thì cái phèng la (như cồng chiêng) hay ghè rượu.

Quanh nghi thức đổ rượu hòa máu vật hiến sinh trên cơ  thể người cha (hoặc mẹ) cho đứa trẻ họ nhận kết nghĩa hớp bú, chúng tôi hỏi những người già nghi thức ấy hàm chứa ý nghĩa gì. Già Y Sáo, từ tốn giải thích rằng, máu hòa rượu kia chính là "sữa" và người ta chỉ có thể là mẹ con (hay cha con) với nhau khi đứa trẻ bú sữa đấng sinh thành của nó.


Sơ Y Lán - mái ấm Vinh Sơn 3, người hết lòng với nhiều đứa trẻ
phải gánh chịu những hà khắc của hủ tục.

Câu chuyện bú vú kết nghĩa của người Bana thật đẹp và đáng yêu làm sao. Dù có một số ý kiến cho rằng hủ tục "dọ-tơm-amí" hầu như không tồn tại trong cộng đồng người Bana nhưng qua những chuyến điền dã của chúng tôi, mới thấy hủ tục này dường như không bỏ qua tộc người thiểu số nào vốn dĩ sinh sống lâu đời ở 2 tỉnh Gia Lai và Kon Tum. Và dường như để tuyên chiến với hủ tục ấy, tổ tiên người Bana đã khai sinh ra tục kết nghĩa để bảo vệ những đứa trẻ chẳng may mất mẹ.

Hẳn nhiên đây là thiển nghĩ của chúng tôi, thực hư của điều này như thế nào có lẽ chỉ những nhà nghiên cứu văn hóa, các chuyên gia về dân tộc học mới có câu kiến giải cụ thể. Và khi chưa tìm được đáp án chính xác của mỹ tục bú vú kết nghĩa kia, chúng tôi xin nhắn gửi một thông điệp rằng tục ấy đã khép lại từ lâu. Và vì đây là mỹ tục đẹp nên rất cần được "phục hồi" để tô đậm thêm những nét son trong luật tục của tộc người Bana nói riêng, các tộc người trên đất Tây Nguyên nói chung vốn dĩ đang ngày càng bị mai một bởi sự xâm lấn thô bạo của nhiều luồng văn hóa ngoại lai.

Ai sẽ làm điều đó?

Đất Việt

Tin được quan tâm

Chính thức chốt mức lương thấp nhất 3.450.000 đồng/tháng thay thế mức lương cơ sở từ 1/1/2026, ai được hưởng lợi?

Sang đầu năm 2026 mức tối thiểu vùng mới được áp dụng, đối với người lao động thuộc đối tượng thực hiện chế độ tiền...
Kiến thức 3 ngày, 20 giờ trước

Hạn mức rút tiền qua thẻ ATM chính thức thay đổi: Từ nay, 1 ngày người dân được rút tối đa bao nhiêu tiền?

Người dùng cần lưu ý thay đổi về thẻ ATM để việc rút tiền được diễn ra suôn sẻ.
Kiến thức 2 ngày, 3 giờ trước

Sau 1/7/2025: Người dân ra đường không mang theo Căn cước/CCCD sẽ bị phạt 500.000 đồng và tạm giữ về đồn, có đúng không?

Kể từ nay, người dân đi ra đường không mang theo Căn cước/CCCD mà gặp cơ quan chức năng kiểm tra thì có thể bị...
Kiến thức 2 ngày, 4 giờ trước

Đám tang diễn viên Ngọc Trinh: Gia đình xin mọi người đừng làm điều này, một nhân vật khóc nức nở

Những tấm bảng có nội dung đặc biệt được gia đình diễn viên Ngọc Trinh treo ở khu vực tang lễ.
Chuyện làng sao 3 ngày, 17 giờ trước

Từ bây giờ, công chức nghỉ việc sẽ không được hưởng chính sách theo Nghị định 178

Sau ngày 1/9, chế độ nghỉ việc theo Nghị định 178 đã chấm dứt, công chức chưa hoàn tất thủ tục sẽ không còn được...
Dòng sự kiện 2 ngày, 3 giờ trước

Những con giáp cảnh giác có tang lễ vào nửa cuối năm 2025

Sinh, lão, bệnh, tử là những điều ai cũng phải trải qua. Khi một thành viên trong gia đình trải qua mất mát, nỗi đau...
Đời sống số 3 ngày, 20 giờ trước

Tin cùng mục

86.000 Trưởng thôn, Tổ trưởng tổ dân phố nhận tin vui lớn: Được hưởng chính sách mới đặc biệt có lợi này từ 1/7/2025

Theo quy định mới bắt đầu có hiệu lực từ ngày 1/7, người hoạt động không chuyên trách ở thôn, tổ dân phố sẽ được...
Kiến thức 3 giờ, 37 phút trước

MC hỏi tỷ phú Vương Kiện Lâm - cha của 'thiếu gia tai tiếng' Vương Tư Thông: Đàn ông giàu có thường nuôi bồ nhí, sao ông không vậy? Câu trả lời của ông khiến mọi người khâm phục

Trên đời có hai kiểu người giàu. Một kiểu trong túi đầy tiền nhưng "lưng còng như con tôm". Một kiểu dù giàu nứt đố...
Tin trong ngày 3 giờ, 52 phút trước

Theo Quy định mới, làm điều này liên quan đến Sổ đỏ có thể bị phạt lên đến 100.000.000 đồng

Theo nghị định mới, mức phạt có thể lên đến 100 triệu đồng nếu người dân vi phạm những điều này liên quan đến sổ...
Kiến thức 3 giờ, 7 phút trước

Từ năm 2025, quy định mới về đèn xanh, đèn vàng: Người dân đừng chủ quan nếu không muốn bị phạt tới 20 triệu đồng

Từ năm 2025, Luật Trật tự an toàn giao thông đường bộ 2024 đã có hiệu lực, mang theo nhiều thay đổi quan trọng về...
Tin trong ngày 3 giờ, 9 phút trước

Chính thức từ 1/7/2025: Lương hưu tăng lần 3 sau đợt tăng 15%, ai là người được hưởng lợi lớn nhất?

Sau khi được điều chỉnh tăng lương hưu 2 lần từ 1-7-2024, nhiều người sẽ tiếp tục được điều chỉnh tăng lương hưu lần thứ...
Kiến thức 3 giờ, 21 phút trước

Một miền quê đáng sống ở Bắc Ninh, 'làng biệt thự' đẹp như phim

Tỷ lệ nhà biệt thự ở làng quê này ngày càng nhiều. Cơ sở hạ tầng nông thôn mới ngày càng hiện đại, đời sống...
Tin trong ngày 4 giờ, 37 phút trước

Tin mới cập nhật

Gửi tiền tiết kiệm ngân hàng nên dùng sổ tiết kiệm hay thẻ tốt hơn? Hóa ra chênh lệch lớn đến vậy, nhân viên ngân hàng tiết lộ sự thật

Gửi tiền ngân hàng từ lâu được xem là kênh an toàn để bảo vệ tài sản. Tuy vậy, đứng trước lựa chọn giữa sổ...
Làm sao 4 giờ, 38 phút trước

Người tham gia BHYT đủ 5 năm liên tục sẽ được nhận 6 triệu tiền trợ cấp hàng tháng, đúng không?

Có nhiều thông tin cho rằng người tham gia BHYT đủ 5 năm liên tục sẽ được nhận 6 triệu tiền trợ cấp hàng tháng,...
Kiến thức 4 giờ, 38 phút trước

Tử vi ngày 7/9/2025 của 12 con giáp: Tuổi Mùi sự nghiệp hanh thông, Tý đối mặt với thử thách

Cùng xem tử vi dự đoán gì về vận mệnh, tình duyên, cuộc sống,... của 12 con giáp trong ngày 7/9/2025.
Đời sống số 4 giờ, 38 phút trước

Ca sĩ Mỹ Tâm giàu đến mức nào?

Ca sĩ Mỹ Tâm là một trong những ca sĩ có mức cát xê cao nhất thị trường nhạc Việt, cùng với khối tài sản...
Chuyện làng sao 4 giờ, 22 phút trước

Sao Việt 6/9: Bất ngờ với mặt mộc của MC Thu Uyên 'Như chưa hề có cuộc chia ly'; Quỳnh Lương tổ chức tiệc đầy tháng cho con gái

Tin sao Việt 6/9/2025: MC Thu Uyên 'Như chưa hề có cuộc chia ly' để mặt mộc nhưng vẫn nhận được rất nhiều lời khen....
Chuyện làng sao 4 giờ, 23 phút trước

Có đúng quên đăng ký thường trú cho con sẽ bị phạt 750.000 đồng?

Gần đây, thông tin về mức phạt 750.000 đồng nếu quên đăng ký thường trú cho con đã gây ra nhiều băn khoăn cho các...
Tin trong ngày 4 giờ, 24 phút trước

“Nàng tiên cá” cực kỳ quý hiếm của Việt Nam: Nằm trong Sách Đỏ thế giới, được bảo vệ nghiêm ngặt, số lượng chỉ còn vài chục cá thể

Dugong, loài thú biển hiền lành được mệnh danh là “nàng tiên cá”, đang đối mặt với nguy cơ biến mất vĩnh viễn khỏi vùng...
Kiến thức 4 giờ, 24 phút trước

Chọn trường, chọn nghề bỏ qua '8 loại thông minh' này coi như 'phí một đời'

Nhiều người quan tâm đến lương bổng khi chọn nghề nghiệp, nhưng họ bỏ qua '8 loại thông minh' này thì quả là đáng tiếc....
Kiến thức 4 giờ, 27 phút trước

Chuyên gia bất động sản: Tình trạng giá chung cư Hà Nội cuối năm 2025 sẽ khó 'sốt nóng'

Một dự án tại địa bàn phường Đại Mỗ (Hà Nội), giá chung cư mở bán dao động 80-120 triệu đồng/m2. Tại phường Từ Liêm,...
Dòng sự kiện 4 giờ, 28 phút trước

Tiến sĩ Mỹ chỉ ra 3 loại nước giúp sống thọ 100 tuổi, Việt Nam có nhiều

Theo chuyên gia, có 3 loại nước được những người sống thọ 100 tuổi trên thế giới ưa chuộng, góp phần kéo dài tuổi thọ...
Chăm sóc sức khỏe 4 giờ, 28 phút trước