Truyền kỳ xưa và nay về loại gỗ thánh thần

Hương thơm trăm năm không phai

Cái tên hoàng đàn đã gợi lên sự cao quý, một cái tên đẹp vừa có thanh và có nhạc. Gỗ hoàng đàn quý lắm. Từ xưa đã là thứ gỗ chuyên được sử dụng để làm đồ tế tự, làm bài vị thánh thần. Vì sự quý hiếm và đắt đỏ của nó nên nhiều làng quê thậm chí chỉ đủ sức làm bài vị Đức thánh bà bằng gỗ hoàng đàn, còn bài vị Đức thánh ông thì phải chấp nhận làm bằng gỗ mít. Theo một số nhà nghiên cứu, hoàng đàn cũng chính là loại gỗ được dùng để làm các bài vị trong tông miếu của vua chúa triều Nguyễn.

Không chỉ là một loại gỗ tốt, mềm, dễ đục đẽo, bền mà điều làm nên đẳng cấp của hoàng đàn chính là do nó có mùi thơm rất đặc biệt. Anh Tâm, một tay buôn đồ gỗ, đồ cổ có tiếng ở Hà thành bảo với tôi rằng: "Sở dĩ người ta săn lùng hoàng đàn là vì nó có mùi thơm vô cùng độc đáo và quyến rũ. Gỗ sưa đắt là ở vân đẹp, biến hóa không ngừng, gỗ cứng như thép chứ mùi thơm chỉ thoang thoảng, phải thính mũi lắm mới nhận ra được, còn hoàng đàn chỉ cần bước vào nhà đã ngửi thấy ngay. Hương thơm của hoàng đàn có thể xếp vào hàng đệ nhị chỉ đứng sau trầm hương".

Sản phẩm mỹ nghệ được chế tác từ gỗ hoàng đàn thường rất bé
vì nguyên liệu quá đắt.

"Gỗ hoàng đàn rất thơm, trong hương thơm như có vị ngọt của sâm. Tiếp xúc ban đầu cho người ta cảm nhận đây là hương thơm bình dị dễ gần, không bị hắc như mùi ngọc am, nhưng khi đã quen rồi thì thấy nó sâu lắng, sang trọng, khó có hương thơm hóa học nào bì được", Trương Hoàng Tùng, người đã từng rao bán nhiều sản phẩm chế tác từ hoàng đàn trên trang web chuyên về đồ cổ, đồ gỗ Phomuaban.com cho biết.

Theo ông Đỗ Đức Hiền, làng nghề Đại Nghiệp (Phú Xuyên, Hà Nội) thì giá trị của hoàng đàn cũng không hoàn toàn do thị trường Trung Quốc ưa chuộng mà từ bản thân nó đã có những phần ưu việt mà ta không thể tìm thấy ở bất kỳ loại gỗ nào khác.

Tất cả các loại gỗ có hương thơm đều chung một nhược điểm là không lưu giữ được hương thơm theo thời gian, muốn có lại mùi ta phải bào đục hoặc dùng giấy giáp đánh qua phần vỏ gỗ đã bị phong hóa bên ngoài. Chỉ riêng  hương thơm của hoàng đàn có thể tồn tại hàng trăm năm. Đi qua một khu rừng hoàng đàn đã khai thác hết từ vài chục năm vẫn còn thấy mùi thơm vì lượng tinh dầu còn trong lòng đất. Chính vì lý do này nên bài vị của thánh thần, vua chúa bằng gỗ hoàng đàn được sơn son thiếp vàng mà sau hàng trăm năm, mỗi lần mở khám thờ vẫn thấy thoang thoảng hương thơm.

Giới buôn bán đồ gỗ đồn rằng, hoàng đàn là thứ chỉ dành cho vua chúa, chỉ những bậc đế vương mới được dùng. Trong hoàng cung, gỗ sưa được dùng để đóng các vật dụng như giường tủ, bàn ghế. Gỗ ngọc am (hoàng đàn rủ) được dùng làm quan tài ướp xác. Nhưng hoàng đàn lại có mùi thơm quyến rũ. Chả thế mà các cung tần mỹ nữ xưa hay dùng gỗ hoàng đàn làm chậu tắm nước nóng, hương thơm sẽ hòa quyện lên cơ thể với hương thơm da thịt mỹ nữ làm mê mẩn các bậc quân vương.

Biểu tượng quyền quý

Do tác động của kinh tế mở cửa, người dân Trung Quốc có thu nhập ngày một khấm khá và đặc biệt có nhu cầu hưởng thụ qua mua sắm. Việc sở hữu những tài sản quý, lạ trong nhà càng chứng tỏ sự giàu sang, sung túc, có đẳng cấp của chủ nhân. Chính vì vậy rất nhiều đại gia mới lên ở nước này đã không tiếc tiền chạy theo trào lưu mua sắm, trong đó có cả việc tậu những món đồ mỹ nghệ tinh xảo được chế tác từ gỗ hoàng đàn.

Chấp nhận những cái giá trên trời, một số lái buôn Trung Quốc từ lâu đã tích cực thu mua gỗ hoàng đàn của Việt Nam, mang về chế biến thành các đồ nội thất mỹ nghệ. Một số nhà giàu Trung Quốc còn coi hoàng đàn là biểu tượng của sự giàu sang phú quý, thể hiện đẳng cấp của người sở hữu, không chỉ xua đuổi được tà khí mà còn đem lại nhiều may mắn, tài lộc cho chủ nhân. Có người còn cho rằng khi bốc mộ mà hài cốt của tổ tiên được xông qua lửa hoàng đàn thì xương sẽ có màu vàng óng, không bị mục nát và đem lại may mắn cho con cháu.

Ngoài ra hoàng đàn là một loài gỗ quý hiếm do hàng trăm năm trồng mới có thể sử dụng lại là loại cây có sức sống rất mãnh liệt trên núi đáỏ, nơi mà rất ít loại cây có thể tồn tại. Chỉ cần một kẽ nứt nhỏ, hoàng đàn sẽ nhú mầm mà vươn lên. Có người lại cho rằng khi đi ngủ nếu gối đầu bằng những chiếc gối được chế từ gỗ hoàng đàn sẽ tránh bị bóng đèõ, không gặp phải ác mộng...thậm chí có thể chữa được bách bệnh. Sách đỏ Việt Nam cho biết hoàng đàn được dùng trong một số trường hợp như sưng tấy, bong gân, bôi vết thương có tác dụng sát trùng...

Lớp tuyết đặc trưng trên một sản phẩm dược chế tác bằng hoàng đàn.

Hoàng đàn được giới đồ gỗ biết đến là thứ gỗ làm đồ mỹ nghệ cực đẹp và không hề bị mối mọt, cong vênh. Một nguyên nhân nữa làm nên giá trị của những món đồ làm từ hoàng đàn là, sau một thời gian chúng được phủ một lớp bụi mỏng trắng như tuyết do chứa một hàm lượng tinh dầu lớn.

Anh Tùng cho biết: "Gỗ ngọc am cũng chứa tinh dầu và cũng có khả năng tạo tuyết. Nhưng tuyết của ngọc am giống như rêu mốc còn tuyết của hoàng đàn lại giăng ngang, giăng dọc giống như tơ nhện, lấp lánh như sương. Có lẽ vì thế ngọc am trước đây chủ yếu được dùng làm gỗ quan tài trong khi hoàng đàn dùng để chế tác những đồ vật giá trị hơn nhiều".

Do những đặc tính quý hiếm và có thể xếp vào hàng độc nhất vô nhị của mình nên hoàng đàn ngày càng bị tận diệt và thu mua ráo riết. Những cây gỗ lớn trong tự nhiên hầu như không còn. "Trên thị trường khối gỗ hoàng đàn có thể tích từ 8 kg đến vài chục kg thì cực hiếm, giá cả giao động khoảng 3-4triệu đồng một kg, còn rễ cây nhỏ cỡ chuôi dao cũng khoảng 600-800 nghìn đồng một kg. Pho tượng nhỏ xíu bằng ngón chân cái giá ba hoặc năm trăm nghìn là thường", nghệ nhân Đỗ Đức Hiền cho hay.

Chính vì giá trị lớn nên khi đục tượng hoàng đàn, người thợ mà thường phải là những nghệ nhân nhiều kinh nghiệm, bao giờ cũng đục để làm sao tránh hao gỗ nhất. Thường người ta chỉ tạc một mặt vì thường một pho tượng tứ diện (bốn mặt) sẽ tốn rất nhiều gỗ. Và thường là những đề tài thật giá trị rồi để ở những vị trí trang trọng nhất trong nhà, phần lớn gỗ hoàng đàn được làm thành Phật bà hoặc những nhân vật quan trọng khác chứ hầu như không được dùng để tạo tác tượng con giống hoặc thiếu nữ. Ngay cả phần vụn gỗ rơi ra cũng được tận dụng để bán cho những làng làm trầm hương.

Bí quyết tạo tuyết khi chế tác sản phẩm từ gỗ hoàng đàn là tuyệt đối không được dùng giấy giáp, thay vào đó là dùng đục sắc gọt nhỏ nét. Nhược điểm của gọt từ đục là đường nét không mịn màng, thiếu sinh động nên khi chế tác tượng người ta chỉ đánh giáp nơi khuôn mặt,  vì vậy tuyết đa phần mọc ra từ phần kín của tượng như kẽ nách vạt áo. Ngoài ra, tuyết chỉ tạo thành khi môi trường kín gió nên khi làm xong pho tượng, người nghệ nhân phải nhanh chóng bọc vào nilon hoặc úp vào lồng kính hay lọ thủy tinh.

Cuộc chạy đua của các đại gia trong việc sở hữu những tác phẩm chế tác từ hoàng đàn tuy không công khai nhưng vẫn âm thầm diễn ra. Tuy nhiên, theo anh Trần Đức Thuấn, Giám đốc công ty TNHH Công thương Hưng Long (Lạc Long Quân, Hà Nội) vốn được xưng tụng là vua đồ gỗ đất Bắc thì: "Đánh vào sở thích của người tiêu dùng, thị trường đồ nội thất bằng gỗ hoàng đàn cũng có nhiều sản phẩm thật giả lẫn lộn, khiến người mua nhiều lúc nhầm lẫn, khó nhận biết. Yếu tố chính để phân biệt hoàng đàn chính là mùi hương nhưng gỗ có thể được tẩm dầu thơm khiến nhiều người khó nhận ra được".
Tại danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý hiếm được quy định tại Nghị định 32/2006/NĐ-CP của Chính phủ, cây hoàng đàn có tên khoa học là Cupressus torulosa. Đây là loài đứng đầu trong bẩy loài thông được bảo vệ, thuộc nhóm 1A, nhóm thực vật có giá trị đặc biệt về kinh tế, khoa học và môi trường, số lượng còn ít trong tự nhiên hoặc có nguy cơ tuyệt chủng, nghiêm cấm khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại. 

Người Đưa Tin