Tại sao Nga, một quốc gia có nền công nghiệp nặng, lại không có một thương hiệu xe hơi toàn cầu?

1. Ngành công nghiệp ô tô của Nga như thế nào?

Trong số 10 thương hiệu ô tô hàng đầu về doanh số bán ô tô của Nga năm 2021, thương hiệu ô tô nội địa Nga Lada đứng đầu với doanh số hơn 350.000 chiếc. Trong khi doanh số của Kia và Hyundai Motor của Hàn Quốc xếp thứ nhất, Thứ hai và thứ ba, doanh số của 7 thương hiệu xe còn lại đều là xe của Đức và Nhật, như Toyota, Volkswagen, Renault, Nissan, Skoda, BMW,...

Thị trường ô tô Nga có thể nói là do ô tô Nhật, ô tô Hàn Quốc, ô tô Đức thống trị. Ô tô Nga Lada là đang gặp khó khăn trong việc hỗ trợ thị trường tiêu thụ ô tô Nga. Thị phần tổng hợp của hai thương hiệu ô tô lớn của Hàn Quốc đã vượt quá Lada và một thương hiệu xe hơi nữa thuộc sở hữu của Nga là Volga.

Trong quý 1 năm nay, doanh số bán xe Lada giảm hơn 77%, xe Đức tại thị trường Nga giảm hơn 84% và xe Hàn Quốc giảm khoảng 75%.

Tại thị trường ô tô nội địa Nga, thương hiệu xe duy nhất của Nga là Lada nằm trong danh sách. Tuy là thương hiệu xe hơi của Nga, nhưng trên thực tế Lada đã được Nissan và Renault liên doanh mua lại và đã trở thành hãng xe do nước ngoài kiểm soát. Theo số liệu do Hiệp hội AEB công bố, chỉ tính riêng trong quý đầu tiên của năm nay, doanh số bán ô tô mới tại Nga đã giảm gần 80% xuống dưới 300.000 chiếc, đây cũng là mức sụt giảm lớn nhất từ trước đến nay. Xung đột địa chính trị cục bộ không chỉ ảnh hưởng đến thương mại năng lượng của Nga với châu Âu, Nó còn ảnh hưởng đến ngành công nghiệp ô tô của Nga.

Ngoài ra, hệ thống chuỗi cung ứng phụ tùng ô tô của Nga cũng phụ thuộc vào thị trường nước ngoài. Chỉ khoảng 35% được sản xuất trong nước. Hơn 70% nguồn cung phụ tùng ô tô chở khách phụ thuộc vào nhập khẩu. Hơn nữa, trong mô hình sản xuất ô tô gần như không tồn kho. Nó chỉ có thể duy trì năng lực sản xuất trong khoảng một tháng.

Đồng thời với việc các thương hiệu ô tô nước ngoài rút khỏi Nga, các nhà cung cấp phụ tùng ô tô của châu Âu và Mỹ như Bosch cũng cắt nguồn cung cấp phụ tùng ô tô của Nga, đồng thời chuyển dây chuyền sản xuất ô tô ra khỏi Nga dẫn đến tình trạng thiếu phụ tùng.

Trên thực tế, ngành công nghiệp ô tô Nga không phải lúc nào cũng yếu. Người tiền nhiệm của Nga là Liên Xô cũng đã xây dựng một nền công nghiệp ô tô phát triển. Các thương hiệu ô tô của Liên Xô cũng bán chạy trên toàn thế giới và sản lượng ô tô đứng thứ ba thế giới chỉ đứng sau Hoa Kỳ và Nhật Bản.

2. Vậy điều gì đã khiến ngành công nghiệp ô tô Nga đi lùi?

Tại sao Nga, một quốc gia có nền công nghiệp nặng phát triển lại không có một thương hiệu xe hơi đẳng cấp thế giới?

Trong những năm 1960 - 1970, ngành công nghiệp ô tô toàn cầu mở ra thời kỳ phát triển vàng son. Ngành công nghiệp ô tô của các nước Châu Âu, Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc vươn lên và phát triển nhanh chóng. Ngành công nghiệp ô tô của Liên Xô cũng phát triển vào những năm 1980 và cũng là thời kỳ đỉnh cao. Ô tô mang nhãn hiệu Liên Xô đã được xuất khẩu sang các thị trường Đông và Tây Âu khiến nước này trở thành quốc gia sản xuất ô tô lớn thứ ba trên thế giới, chỉ đứng sau Hoa Kỳ và Nhật Bản về doanh số bán ô tô.

Nước Nga tiền thân là Liên Xô có nền công nghiệp ô tô rất phát triển, không thiếu những thương hiệu ô tô nổi tiếng thế giới, trong đó nổi tiếng hơn cả là xe tải quân sự Gaz, xe Volga, Lada, Jill,...

Những chiếc xe tải GAZ thời kỳ đầu của Liên Xô đã rất nổi tiếng trên thị trường xe tải quân sự và thương hiệu ô tô GAZ thực sự đến từ Nhà máy ô tô Gorky sớm nhất ở Liên Xô.

Mục tiêu của Nhà máy ô tô Gorky là Ford ở Hoa Kỳ, trong khi Gaz Motors nhắm vào thị trường ô tô từ trung cấp đến cao cấp. Các sản phẩm ô tô cổ điển hơn bao gồm xe tải quân sự Gaz, xe địa hình Gaz và xe tải Gaz.

Sau khi Nhà máy ô tô Gorky hoạt động, Liên Xô cho ra đời thương hiệu ô tô Volga đặc biệt nhắm vào thị trường ô tô cao cấp rất phổ biến trong lĩnh vực xe du lịch chính thức và trở thành biểu tượng của bản sắc và địa vị.

Volga Automobile đã từng mở cửa thị trường châu Âu, châu Á và xuất khẩu sang 75 quốc gia trên thế giới, trở thành đại diện tiêu biểu cho dòng xe cao cấp sang trọng lúc bấy giờ và là niềm tự hào của ngành công nghiệp ô tô Liên Xô. Theo thiết kế, trong số các thương hiệu xe cao cấp nội địa ở Nga, ô tô Volga chiếm khoảng 90% thị phần; Gaz tập trung vào dòng xe quân sự và địa hình; Volga và Jill đi theo con đường xe sang cao cấp, trong khi Lada hướng đến các sản phẩm ô tô tầm trung đến bình dân.

Là thương hiệu xe hơi quốc gia của Nga, Lada cũng là thương hiệu xe hơi nổi tiếng nhất ở Liên Xô cũ, nó đối mặt với thị trường xe hơi gia đình với nhiều nhóm đối tượng người tiêu dùng. Cũng giống như phân khúc sản phẩm xe hơi Volkswagen của Đức, phân khúc này dành cho xe du lịch cá nhân và gia đình. Lada không chỉ nổi tiếng và được công nhận ở Liên Xô cũ và Nga mà còn có doanh số rất cao tại thị trường nước ngoài, đặc biệt là Châu Âu và Đông Á.

Nga thừa hưởng phần lớn công nghiệp ô tô của Liên Xô, tại sao không có ô tô Nga trở thành thương hiệu ô tô thế giới?

Ban đầu, vào những năm 1980, Liên Xô đã đứng thứ ba trong ngành công nghiệp ô tô toàn cầu. Nhưng với sự ra đời của cuộc cạnh tranh quân sự Mỹ-Xô, Liên Xô bắt đầu tập trung vào các ngành công nghiệp nặng liên quan đến quân sự dẫn đến sự phát triển không cân bằng của các ngành khác, các ngành công nghiệp như công nghiệp nhẹ và đặc biệt là công nghiệp ô tô.

Ngành công nghiệp ô tô của Liên Xô đã không hoàn thành quá trình hội nhập công nghiệp sau những năm 1980 và đã đánh mất vị thế công nghiệp ban đầu trong nền kinh tế, không được hỗ trợ về kinh phí và nguồn lực. Thị trường ô tô chở khách rộng lớn về cơ bản đã bị bỏ rơi và chỉ có các loại xe đặc biệt liên quan đến quân sự và các phương tiện thương mại vẫn có thể được hỗ trợ, dẫn đến sự trì trệ cơ bản của ngành công nghiệp ô tô thời kỳ cuối Liên bang Xô Viết, ở lại vinh quang của những năm 1980 và không tiến xa hơn.

Trong thời kỳ sau của Liên Xô và ngành công nghiệp ô tô Nga hiện nay, vấn đề vẫn nằm ở tích lũy và lặp lại công nghệ. Trong khi đó, ngành công nghiệp ô tô ở châu Âu, châu Mỹ, Nhật Bản và Hàn Quốc bắt đầu hội nhập và phát triển và liên tục được nâng cấp thi công nghệ ô tô thì của Liên Xô bị đình trệ và mất khả năng cạnh tranh trên thị trường nước ngoài.

Mặc dù Nga kế thừa phần lớn ngành công nghiệp ô tô của Liên Xô, nhưng Nga đã không bắt đầu cải thiện và hỗ trợ ngành công nghiệp ô tô trong nước mà chọn cách tiếp tục quay vòng thúc đẩy sự phát triển của các sản phẩm ô tô Nga.

Nga tuy có diện tích đất rộng nhưng dân số chỉ hơn 140 triệu người, thị trường xe hơi quá lớn, sau khi ô tô nước ngoài vào thị trường Nga, người Nga nhận thấy ô tô nước ngoài có hình thức và chất lượng tốt hơn các thương hiệu ô tô trong nước và giá thấp hơn với các lựa chọn bổ sung, nên ngày càng ít người sẵn sàng mua ô tô Nga.

Cuối cùng, các thương hiệu xe hơi nước ngoài ở châu Âu, Mỹ, Nhật Bản và Hàn Quốc đã chiếm lĩnh thị trường ô tô Nga.

Lê Dương